Sinds een aantal jaar is de transitie naar open science niet meer weg te denken uit de academische wereld. Open science stimuleert het open(er) maken van onderzoeks- en onderwijsprocessen, van het ontsluiten van data tot vrij toegankelijke publicaties (UNESCO, 2022). Zo bieden steeds meer instellingen en tijdschriften mogelijkheden voor onderzoekers om open access te publiceren en hosten ze platformen om onderzoeksdata open te delen.
Onderdeel van open science is zogeheten open education. Open education stimuleert docenten in het vinden, (her)gebruiken en delen van leermaterialen die openbaar toegankelijk zijn. Zo deelt Stijn Bos via Project Tulip open medisch onderwijs en deelde Samantha Hughes in samenwerking met Slowaakse collega's een Engelse vertaling van het boek Genetics for Everyone. Naast het gebruik van open leermaterialen is open onderwijs een didactiek die uitgaat van een collegezaal waarin studenten actief bijdragen aan de kennisdeling. Laat ze bijvoorbeeld zelf open leermaterialen creëren of geef hun studentperspectieven een centrale rol in het onderwijs. Deze open pedagogy sluit sterk aan bij de kernwaarden van de VU, waarin we open en verantwoordelijk voorop stellen. Daarnaast kan open onderwijs een belangrijke rol spelen in de erkenning en waardering van docenten. Hun leermateriaal wordt door het open delen namelijk vaker gevonden en (her)gebruikt.
Open onderwijs en het gebruik van open leermaterialen heeft de potentie om jouw onderwijs toegankelijker en efficiënter te maken. Toch weet nog lang niet iedere docent hoe ze dit kunnen inzetten. Lees in de vier tips hieronder hoe je open onderwijs kunt inzetten om je leermaterialen toegankelijker te maken en het studentenperspectief een belangrijke plaats te geven in je onderwijs.
Tip 1: gebruik de materialen van anderen en pas ze aan naar jouw wensen
Misschien (her)gebruik je al leermaterialen van je collega's, maar wist je dat er online ook ontzettend veel leermateriaal open gedeeld wordt, van korte documenten tot volledige MOOC’s (Massive Online Open Courses)? Deze materialen mag je kopiëren, gebruiken en aanpassen. EduSources verzamelt bijvoorbeeld Nederlandse leermaterialen en controleert deze op kwaliteit. Internationale en vakspecifieke databases vind je via het kennisartikel open educational resources. Op zoek naar specifieke content? Zoek bijvoorbeeld op het platform Merlot op ISBN-nummer Het platform draagt op basis van dit nummer open alternatieven aan. Of zoek online op ‘open educational resources + vakgebied’. De Universiteitsbibliotheek kan je altijd in de goede richting wijzen.
Als je als docent voortbouwt op andermans leermaterialen zorgt dit voor kwalitatief goede materialen die steeds hergebruikt en aangepast kunnen worden. Door samen te werken aan leermateriaal is er namelijk meer tijd voor het optimaliseren van materialen. De uren die je normaal gebruikt om nieuw leermateriaal te maken, kun je nu gebruiken voor deze optimalisatie.
Tip 2: deel je eigen werk open
Naast het gebruiken van andermans materiaal, kun je ook je eigen leermaterialen open delen. Dit kan gemakkelijk door je werk te uploaden in Surfsharekit en te delen via edusources. Voor beide tools heeft de VU een licentie, waardoor je gemakkelijk kunt inloggen met je instellingsaccount. Zorg er wel voor dat je geen auteursrechtelijk beschermd werk in je materiaal verwerkt. Gebruik alleen afbeeldingen of video’s die ook open gedeeld zijn. Er zijn enkele grote databases met open beschikbaar materiaal waar je gebruik van kunt maken, zoals Pixabay en Wikimedia Commons. Ook kun je bij een zoekopdracht in Google filteren op afbeeldingen met een ‘Creative Commons’ licentie.
Wanneer je je materiaal open deelt, is het belangrijk zelf ook de juiste licentie te kiezen. Op de website van Creative Commons vind je een licentiekieswijzer die je kan helpen bij het kiezen van de juiste open licentie. Zo betekent een CC-BY licentie dat anderen jouw materiaal mogen gebruiken en aanpassen zolang ze je naam vermelden. Bij een CC-BY-NC licentie gelden dezelfde voorwaarden én mag het materiaal alleen voor niet-commerciële doeleinden gebruikt worden. Heb je meer advies nodig over licenties of auteursrecht? Dan ben je bij het auteursrechteninformatiepunt van de Universiteitsbibliotheek aan het juiste adres.
Tip 3: werk samen met collega's buiten de VU
Een andere mogelijkheid is om leermaterialen samen te ontwikkelen met vakgenoten van andere instellingen. Het open tekstboek Environmental Toxicology is bijvoorbeeld ontwikkeld door vijf verschillende instellingen. Initiatiefnemer Kees van Gestel, VU-emeritus hoogleraar in de ecotoxicologie, vertelt dat het daarnaast ook zeer geschikt is voor het inwerken van mensen buiten deze instellingen. Studenten hebben altijd en overal toegang tot het materiaal, dat altijd aangepast en geüpdatet kan worden. Dit maakt het efficiënt voor de docenten die het boek gebruiken. En het onderwijs is zo toegankelijker, doordat studenten geen dure boeken meer hoeven aan te schaffen, maar gebruik kunnen maken van het open tekstboek. Wil je zelf zo'n samenwerking initiëren? SURF heeft een starterskit ontwikkeld over hoe je dit kan aanpakken.
Tip 4: laat studenten zelf open leermaterialen ontwikkelen
Docenten zijn niet de enigen die leermaterialen kunnen ontwikkelen. Studenten leren veel wanneer ze actief aan de slag gaan met het open leermateriaal van anderen of hun eigen leermaterialen ontwikkelen. Dit concept heet open pedagogy. Dit kan zo simpel zijn als studenten Wikipediapagina's laten schrijven.
Uitgebreidere voorbeelden hiervan zijn het Thingsthattalk-platform van de Universiteit Leiden en de interactieve kaart met verhalen geschreven door onder andere studenten van de minor Religieus erfgoed Amsterdam. Binnen deze minor creëren studenten verhalen over het religieus erfgoed in Amsterdam en koppelen deze aan een locatie op de kaart. Op deze manier ontwikkelt hun rol zich van passieve ontvanger van informatie naar actieve participant in het proces van kennisdeling. Daarnaast bevordert dit de verscheidenheid aan perspectieven die er naar boven komen in je onderwijs. Aan de Universiteit van Edinburgh creëren bijvoorbeeld al veel studenten open leermaterialen als onderdeel van hun vak, zoals in opdracht van een extern bedrijf. Deze open materialen dragen bij aan de erkenning en waardering van het werk van de studenten. Hun materialen worden niet meer enkel door hun docent beoordeeld, maar zijn nu ook vind- en deelbaar voor de rest van de wereld.