Wetenschappelijke Integriteit

Wil je meer weten over een goede toepassing van de gedragscode of vermoed je een schending van de wetenschappelijke integriteit? Dan kun je een van de Vertrouwenspersonen voor Wetenschappelijke Integriteit om advies vragen.

Soms doet zich een situatie of dilemma voor waarbij je advies wilt over de juiste wijze waarop de gedragscode wetenschappelijke integriteit moet worden toegepast. Bijvoorbeeld als binnen een groep wetenschappers verschillen van inzicht bestaan over de auteursvolgorde bij een publicatie of als je de indruk hebt dat een referentie naar je werk ontbreekt of dat iemand zich jouw resultaten of gedachtegoed onterecht heeft toegeëigend. 

De vertrouwenspersoon is er om diegene die zich tot hem/haar wendt te adviseren en/of bij te staan. Hij/zij kan met je meedenken over de aard van de situatie, de ernst van de zaak en kan je adviseren over de juiste route. In sommige gevallen kan hij/zij bekijken of het mogelijk is om tussen partijen te bemiddelen. Desgewenst kan de andere partij zich laten bijstaan door een van de overige vertrouwenspersonen of door een andere persoon van zijn/haar eigen keuze.

Soms zal een vertrouwenspersoon adviseren een formele klacht in te dienen bij het College van Bestuur van de VU (CvB). De klacht zal dan door het CvB worden doorgezonden aan de vaste Commissie Wetenschappelijke Integriteit VU-VUmc (CWI). Onder het tabblad ‘Commissie Wetenschappelijke Integriteit’ lees je meer over de procedure van de CWI. De vertrouwenspersoon kan je begeleiden bij het op de juiste wijze indienen van een klacht. Zie voor meer informatie het tabblad "Klacht indienen".

Vier clusters

De vertrouwenspersonen zijn gegroepeerd per cluster van faculteiten (Alfa, Bèta, Gamma, Medisch). Voor een goede inschatting van de situatie kan het raadzaam zijn om een vertrouwenspersoon te kiezen vanuit het cluster van het onderwerp waar de kwestie over gaat. Je bent echter vrij om zelf een vertrouwenspersoon uit te kiezen; je kunt dus ook een vertrouwenspersoon uit een ander cluster benaderen.

ALFA cluster (FGW en FRT)

Faculteit der Geesteswetenschappen
dr. Antske Fokkens
e-mail: antske.fokkens@vu.nl

Faculteit der Religie en Theologie
prof. dr. Bert Jan Lietaert Peerbolte
bereikbaar via e-mail: l.j.lietaertpeerbolte@vu.nl

Bètawetenschappen

Faculteit der Bètawetenschappen
prof. dr. Herman Verhoef
bereikbaar via e-mail: h.a.verhoef@vu.nl
bezoekadres: W&N Gebouw, kamer H-120, op afspraak

Dr. Senja Barthel
bereikbaar via e-mail: s.barthel@vu.nl

Gamma cluster (RCH, SBE, FSW)

School of Business and Economics
prof. dr. Johan Wempe
e-mail: j.f.d.b.wempe2@vu.nl  
tel: 020-59 89520
bezoekadres: Hoofdgebouw, kamer 9A-64

Faculteit der Rechtsgeleerdheid
mr. dr. Klaas Rozemond (tijdelijk niet beschikbaar) 

Faculteit der Sociale Wetenschappen
prof. dr. Marjo de Theije
Bereikbaar via e-mail: m.de.theije@vu.nl
Bezoekadres: Hoofdgebouw, op afspraak. 

Medisch cluster (VUMC, ACTA, FGB)

VUmc, Faculteit der Geneeskunde
prof. dr. Frank Snoek
Bereikbaar via e-mail: fj.snoek@amsterdamumc.nl
Bezoekadres: op afspraak

Faculteit der Gedrags- en Bewegingswetenschappen
Prof. dr. Annemieke van Straten
Bereikbaar via e-mail: a.van.straten@vu.nl

ACTA, Faculteit der Tandheelkunde
dr. ir. Jan Harm Koolstra
Bereikbaar via e-mail: vertrouwenspersoon.wetenschap@acta.nl
Bezoeksadres: ACTA-gebouw, op afspraak

Bereikbaarheid vertrouwenspersonen:
In diverse gebouwen zijn kantoorruimtes alleen toegankelijk met een geautoriseerde pas. Het is dus niet bij alle vertrouwenspersonen mogelijk om zonder afspraak langs te lopen. Je kunt altijd telefonisch of per e-mail contact opnemen om een afspraak te maken.

Bij een vermoede schending van de wetenschappelijke integriteit kun je gebruik maken van je klachtrecht. Iedereen heeft dit recht. VU en VUmc hanteren een klachtenregeling om de belangen van zowel personen die een klacht indienen als beklaagden te beschermen.

In de Klachtenregeling Wetenschappelijke Integriteit staat de klachtenprocedure wetenschappelijke integriteit beschreven, welke functionarissen hierin een rol spelen en wat je kunt verwachten. Ter achtergrond bij deze klachtenregeling is er ook een Toelichting Klachtenregeling Wetenschappelijke Integriteit beschikbaar.

Voor het indienen van een klacht dien je een aantal gegevens ter onderbouwing aan te leveren. Deze informatie is nodig voor een zorgvuldige beoordeling van de ontvankelijkheid van de klacht en voor eventuele verdere behandeling. Dit is in het belang van alle betrokken partijen.

Het CvB zal je onderbouwde klacht in ontvangst nemen en ter beoordeling en eventuele behandeling doorsturen aan de Commissie Wetenschappelijke Integriteit VU-VUmc (CWI).

Klacht indienen

Vermeld in je klacht in ieder geval:

• je naam, functie, adresgegevens en een e-mail adres;
• de persoon of personen tegen wie je klacht gericht is;
• een precieze beschrijving van wat er is gebeurd;
• een beargumenteerde aanduiding van de inbreuk op de Nederlandse Gedragscode Wetenschappelijke Integriteit van de UNL die volgens jou daardoor heeft plaatsgevonden.

Je dient je klacht te onderbouwen met bijlagen en/of bewijsstukken. In het geval dat je bijvoorbeeld een klacht over plagiaat indient, moet je zowel de originele bron als het volgens jou geplagieerde tekstgedeelte aanleveren. 

Je kunt je klacht zowel op papier (voorzien van een handtekening) als per e-mail indienen. Hieronder vind je de juiste adressering.

Per post o.v.v. “vertrouwelijk”:

Vrije Universiteit Amsterdam
College van Bestuur
t.a.v. de Rector Magnificus
De Boelelaan 1105
1081 HV AMSTERDAM

Per e-mail o.v.v. “vertrouwelijk”:
contact-WI@vu.nl

De vaste commissie die klachten op het gebied van wetenschappelijke integriteit behandelt, is de Commissie Wetenschappelijke Integriteit VU-VUmc, kortweg de CWI. De CWI behandelt klachten en brengt na afloop van een onderzoek een adviesrapport uit aan het CvB. Het CvB neemt dan een besluit over de kwestie op grond van het adviesrapport van de CWI. Eventueel worden maatregelen getroffen.

De Commissie Wetenschappelijke Integriteit is als volgt samengesteld: 

• prof. mr. Jan Struiksma (VU, Faculteit der Rechtsgeleerdheid), voorzitter 
• prof. dr. Jan van Mill (emeritus, voorheen hoogleraar bij Faculteit der Bètawetenschappen, nu hoogleraar bij Universiteit van Amsterdam), lid
• prof. mr. Jon Schilder (VU, Faculteit der Rechtsgeleerdheid), lid
• prof. dr. Martin den Heijer (VUmc), lid
• prof. dr. Mariëtte van den Hoven (VUmc), lid 

Secretaris van de commissie is Nathalie Trifkovic (n.trifkovic@vu.nl, 06 38 17 07 57). De samenstelling van de CWI kan per zaak verschillen.

Jaarverslagen

De CWI legt via een jaarverslag verantwoording af over de door haar uitgebrachte adviezen. Met ingang van jaarverslag CWI 2019–2020 worden deze jaarverslagen online gepubliceerd.

Jaarverslag CWI 2019-2020

Jaarverslag CWI 2021

Ont­van­ke­lijk­heid van de klacht

Wanneer een klacht bij de CWI is binnengekomen, ontvangen alle partijen een ontvangstbevestiging van de CWI. Voor de beklaagde partij is dit doorgaans de eerste berichtgeving over de klacht. Daarna gaat de CWI over tot een beoordeling van de ontvankelijkheid van de klacht. Er wordt dan gekeken of de klacht aan de formele vereisten van de regeling voldoet. Indien de klacht niet-ontvankelijk is, adviseert de CWI het CvB de klacht niet-ontvankelijk te verklaren. Betrokkenen ontvangen hierover bericht van het CvB.

Indien de klacht aan de formele vereisten van de regeling voldoet, is de klacht ontvankelijk en gaat de CWI over tot inhoudelijke bestudering. Partijen ontvangen hierover bericht binnen vier weken na de bevestiging van de ontvangst.

In­hou­de­lij­ke be­han­de­ling van de klacht

Wanneer bij de inhoudelijke bestudering geconstateerd wordt dat de klacht zich richt op een publicatie of ander wetenschappelijk werk dat niet is verricht onder de academische verantwoordelijkheid van VU of VUmc, kan de CWI de klacht niet verder behandelen en adviseert zij het CvB de klacht ongegrond te verklaren. Er vindt dan dus geen verder onderzoek plaats, ook worden de partijen niet door de CWI gehoord.

Wanneer de klacht zich richt op werk dat wel onder de academische verantwoordelijkheid van VU of VUmc is verricht, gaat de CWI over tot het opvragen van  relevante documenten en worden partijen worden uitgenodigd voor een hoorzitting. Het is mogelijk dat later in de procedure nog een tweede hoorzitting plaatsvindt. De partijen ontvangen de verslagen van elkaars hoorzittingen, nadat die door de gehoorde en de commissievoorzitter zijn ondertekend.

Na afronding van het onderzoek ontvangen de partijen het concept adviesrapport van de CWI met het verzoek dit concept te controleren op eventuele feitelijke onjuistheden. Hierna brengt de CWI haar definitieve adviesrapport uit aan het CvB. Partijen ontvangen dan bericht over het besluit van het CvB en de eventuele maatregelen met het definitieve CWI rapport als bijlage.

Anonieme publicatie

Inhoudelijke adviesreporten inclusief het bijbehorende CvB-besluit worden geanonimiseerd gepubliceerd op de website van de UNL na het verstrijken van de LOWI termijn en indien geen van de partijen bij het LOWI in beroep is gegaan.

Indien een van de partijen bij het LOWI in beroep is gegaan en het LOWI heeft de beroepsvraag in behandeling genomen, wordt de LOWI procedure afgewacht. Het LOWI brengt uiteindelijk een advies uit aan het CvB, aan de hand waarvan het CvB opnieuw een definitief besluit neemt over de zaak. Het is mogelijk dat dit besluit afwijkt van het eerdere besluit, maar het is ook mogelijk dat dit besluit niet afwijkt van het eerdere besluit. Het LOWI publiceert zijn adviezen geanonimiseerd op de website van het LOWI. Het geanonimiseerde adviesrapport van de CWI, wordt tezamen met een samenvatting van het LOWI advies en het tweede CvB besluit (alles geanonimiseerd) gepubliceerd op de website van de UNL na afronding van een LOWI procedure.

Veelgestelde vragen

Heb je de door jou gezochte informatie niet kunnen vinden? Bekijk de veelgestelde vragen over de CWI-klachtenprocedure, of neem contact op met CWI-secretaris mr. N. (Nathalie) Trifkovic via 0638170757.

Wanneer de procedure is afgerond, ontvangen alle partijen een brief van het CvB met het CvB besluit. Als je je niet met het besluit van het CvB kunt verenigen, kun je het oordeel vragen van het Landelijk Orgaan voor Wetenschappelijke Integriteit (LOWI). Meer informatie over het LOWI en de reglementen en werkwijze van het LOWI vind je op www.lowi.nl.

De Vrije Universiteit Amsterdam en Amsterdam UMC, locatie VUmc onderschrijven de Nederlandse Gedragscode Wetenschappelijke Integriteit, die sinds oktober 2018 van kracht is. Deze gedragscode omschrijft een educatief en normatief kader voor onderzoekers en studenten, een toetsingskader voor instellingen en commissies bij de beoordeling van vermeende schendingen van wetenschappelijke integriteit, en een aantal zorgplichten voor instellingen. Er zijn in totaal 21 zorgplichten, opgedeeld in Training en supervisie; Onderzoekscultuur; Databeheer; Openbaarmaking en verspreiding en Ethische normstelling en procedures.

De VU neemt de zorgplichten serieus en hecht grote waarde aan een veilige, inclusieve en open werkomgeving. Daarom werken we er voortdurend aan om onze wetenschappers een omgeving te bieden waarin goede onderzoekspraktijken worden bevorderd en gewaarborgd. Hieronder tref je meer informatie over hoe wij dit doen. Lees voor informatie op detailniveau het implementatieadvies van de Werkgroep Implementatie Zorgplichten Wetenschappelijk Integriteit.

De Vrije Universiteit Amsterdam faciliteert wetenschappers om zich op alle niveaus bewust te zijn van de geldende normen voor goede onderzoekspraktijken. Hiërarchie mag geen belemmering vormen in het bespreken van deze normen, en het elkaar aanspreken op gedrag. We streven naar een veilige, inclusieve en open werkcultuur waarin wetenschappelijke integriteit door alle stafleden wordt geborgd. 

Training en supervisie

Op de VU gaan senior staf en begeleiders actief met promovendi in gesprek over zowel dilemma’s als verantwoorde en twijfelachtige onderzoekspraktijken. Scholing en bijscholing zijn essentieel om wetenschappelijke integriteit integraal onderdeel te maken van ons handelen. Dit faciliteert de VU onder andere door middel van de training ‘Begeleiden van promovendi' die je vindt via het Learning Management System (LMS) van de VU. 

PhD Candidate Advisor en andere vertrouwenspersonen
Heb je vragen of zorgen over je promotietraject? Heb je hulp of advies nodig bij een conflict? Zit je niet goed in je vel? Loop je aan tegen praktische problemen? Op de VU kun je dan op meerdere plekken terecht. Bekijk hiervoor de pagina Hulp, steun en advies voor promovendi. 

WI-coördinatie

Op alle faculteiten wordt aandacht besteed aan wetenschappelijke integriteit (WI) door het creëren van bewustzijn. Via WI-coördinatie structureert elke faculteit het overzicht op WI-beleid en andere te ontplooien WI-initiatieven. Terugkerende activiteiten worden via de facultaire WI-jaaragenda op informele en positieve wijze gestimuleerd. Het doel hiervan is om een open dialoog te voeren over zowel twijfelachtige als verantwoorde onderzoekspraktijken, maar ook over onderzoeksnormen, dilemma’s, en best practices.

Centrale WI-coördinatie
Op centraal niveau is WI-coördinatie belegd bij de beleidsadviseur wetenschappelijke integriteit, N. (Nathalie) Trifkovic (afdeling Beleid en Bestuurlijke Ondersteuning, Bestuurszaken VU), n.trifkovic@vu.nl. De centrale WI-coördinator organiseert elk half jaar een VU-brede WI-bijeenkomst. Afhankelijk van wat er speelt, wordt hieraan een specifiek thema gekoppeld. Daarnaast wisselen de WI-coördinatoren via het VU-brede Netwerk WI-Coördinatie met elkaar uit over dilemma’s, best practices en bottlenecks ter ondersteuning van de taken die voortvloeien uit WI-coördinatie.

Facultaire WI-coördinatie
Op facultair niveau is WI-coördinatie belegd zoals hieronder aangegeven. Voor meer informatie over wat WI-coördinatie per faculteit behelst, neem je contact op met de betreffende WI-coördinator: 

Faculteit der Geesteswetenschappen
Liesbeth Geudeke i.s.m. Dorien van der Schot
e-mail: e.geudeke@vu.nl
e-mail: d.f.vander.schot@vu.nl

Faculteit der Religie en Theologie
n.t.b - tijdelijk aanspraakpunt Katja Tolstoj: e.v.tolstoj@vu.nl

Faculteit der Bètawetenschappen
Demet Yazilitas
e-mail: onderzoek.beta@vu.nl

School of Business and Economics
prof. dr. Elco van Burg
e-mail: elco.van.burg@vu.nl

Faculteit der Rechtsgeleerdheid
mr. dr. Edward Kleemans
e-mail: e.r.kleemans@vu.nl

Faculteit der Sociale Wetenschappen
prof. dr. Jacquelien van Stekelenburg i.s.m. Koen Leuveld
e-mail: j.van.stekelenburg@vu.nl
e-mail: k.leuveld@vu.nl

VUmc, Faculteit der Geneeskunde
Fenneke Blom
e-mail: f.blom@amsterdamumc.nl

Faculteit der Gedrags- en Bewegingswetenschappen
Ravenna Aarnoutse
e-mail: r.aarnoutse@vu.nl

ACTA, Faculteit der Tandheelkunde
n.t.b - tijdelijk aanspraakpunt Cees Kleverlaan: c.kleverlaan@acta.nl

WI-activiteiten en trainingen ter bevordering van verantwoorde onderzoekspraktijken
In de Toolkit RI VU_Amsterdam UMC vind je suggesties voor activiteiten & cursussen/trainingen voor diverse doelgroepen over verantwoord onderzoek doen. Per activiteit staat de doelgroep aangegeven, hoe je toegang krijgt en wanneer deze activiteit beschikbaar is. Bij de meeste activiteiten staat vermeld hoe je toegang krijgt tot de tools. Meer informatie nodig? Mail dan naar contact-wi@vu.nl

Auteurschappen
Deze presentatie over richtlijnen voor co-auteurschap is geïntegreerd in de cursus wetenschappelijke integriteit voor promovendi op de Faculteit der Bètawetenschappen. De faculteit der Sociale Wetenschappen heeft richtlijnen voor auteurschap gearticuleerd in Rules for the PhD thesis. Om deze bespreekbaar te maken worden er ‘pizza-sessies’ georganiseerd op die faculteit. Daarnaast tref je in hoofdstuk 6 van de Research Code Amsterdam UMC ook richtlijnen voor auteurschappen.

Plagiaatcontrole voor promovendi
Vanaf 1 september 2022 kunnen alle promovendi van de Vrije Universiteit Amsterdam hun onderzoek controleren op plagiaat met behulp van de tool iThenticate. Lees meer over plagiaatcontrole voor promovendi. 

Netherlands Research Integrity Network
Dit is een online platform voor wetenschappelijke integriteit. NRIN werkt aan het vergroten van bewustzijn, verstrekt informatie en faciliteert discussie over vraagstukken van wetenschappelijke integriteit en verantwoorde onderzoekspraktijken. Hiertoe organiseert NRIN meerdere keren per jaar diverse bijeenkomsten.

The Embassy of Good Science
Dit is een “Wiki” waar de gemeenschap ervaringen en inzichten kan delen, begrip kan verdiepen en continu kan bijdragen aan de ontwikkeling van goede wetenschap.

SOPs4RI – Promoting excellent research
Een verzameling gebruiksvriendelijke en gestandaardiseerde procedures en richtlijnen die onderzoeks- en financieringsorganisaties kunnen gebruiken om hun eigen “Research Integrity Promotion Plans” te ontwikkelen.

Golden rules for supervision (U-Leiden)
Deze expliciete en officiële supervisierichtlijnen brengen transparantie voor zowel promovendi als promotoren. Dit maakt het voor promotoren gemakkelijker om zich te concentreren op hun verantwoordelijkheden, en moedigt promovendi aan om - indien nodig - ondersteuning te vragen.

Dilemma Game | Erasmus University Rotterdam (eur.nl)
De Dilemma Game app is een best practice ontwikkeld door de Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR) om bewustwording en een open, kritische discussie over wetenschappelijke integriteit en professionaliteit in onderzoek te stimuleren.

Meer voorbeelden in dilemma's in wetenschappelijke integriteit? Ontdek en bespreek met je collega's wat jij zou doen in deze situaties:

• The lab: Avoiding research Misconduct
• On being a scientist

National Survey on Research Integrity
De NSRI-enquête bracht in kaart wat de relatie is tussen onderzoeksnormen en gedrag, verantwoorde wetenschapspraktijken, concurrentie en werkdruk. De belangrijkste bevindingen zijn vertaald naar implementeerbare, actiegerichte doelen voor kennisinstellingen.

De Vrije Universiteit Amsterdam hecht aan een zorgvuldige omgang met onderzoeksdata. Hier lees je alles over via de pagina Research Data Support. Hieronder tref je aanvullende aanbevelingen zoals ontwikkeld door de Faculteit der Gedrag- en Bewegingswetenschappen.

• Security tips: the Basics
• Privacy Risk Categorization
• De-identification of Data
• Encryption
• Secure Storage Guide
• Secure Digital Data Transfer Guide
• Secure Physical Data Transport Guide
• Security for Students

Het is belangrijk dat wetenschappers zorgvuldig over hun onderzoeksresultaten communiceren. Hiertoe biedt de Vrije Universiteit Amsterdam een aantal handvatten. Naast een pagina over mediatraining, tips en tricks voor hoe om te gaan met (social) media en Publiciteit voor je onderzoek is er ook een pagina over pers- en wetenschapscommunicatie.

Nevenwerkzaamheden
Op de pagina Nevenwerkzaamheden tref je informatie over nevenactiviteiten, aangevuld door de Faculteit der Bètawetenschappen via de pagina Ancillary activities.

Het is belangrijk dat de registratie van nevenwerkzaamheden volledig en transparant is, omdat studenten, collega’s en de maatschappij moeten kunnen weten welke petten onze medewerkers op hebben. Momenteel worden maatregelen voorbereid om kennis, bewustzijn en versterking van (de-)registratie bij de medewerkers te verhogen. Voor meer informatie neem je contact op met beleidsmedewerker wetenschappelijke integriteit N. (Nathalie)Trifkovic (afdeling Beleid en Bestuurlijke Ondersteuning, Bestuurszaken VU), n.trifkovic@vu.nl

Alle onderzoekers van de VU zijn gehouden aan de Nederlandse Gedragscode Wetenschappelijke Integriteit 2018. Onderzoekers hebben een belangrijke morele verantwoordelijkheid om met respect en zorg voor onderzoeksdeelnemers te handelen en om de gevolgen van het onderzoek voor de samenleving in het oog te houden. Hiertoe zijn ethische toetsingscommissies ingericht. Deze beoordelen de opzet van onderzoek op (onder andere) mogelijke schadelijke gevolgen, vrijwilligheid van deelname, informatievoorziening en gegevensbescherming.

Ethische toetsing per onderzoeksgebied

Hoe onderzoekers om moeten gaan met ethische aspecten is afhankelijk van het type onderzoek.

WMO
Ethische toetsing is volgens de Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen (WMO) verplicht bij medisch wetenschappelijk onderzoek met menselijke deelnemers. De Medisch-ethische toetsingscommissie van het VUmc is verantwoordelijk voor de toetsing van medisch wetenschappelijk onderzoek.

Niet-WMO
Voor niet-medisch wetenschappelijk onderzoek (niet-WMO) met menselijke deelnemers heeft de VU verschillende ethische toetsingscommissies. Hieronder staan de links naar de facultaire ethische commissies en hun contactpersonen:

• Onderzoek op het gebied van de Sociale Wetenschappen
• Onderzoek op het gebied van de Gedrags- en Bewegingswetenschappen
• Onderzoek op het gebied van de Rechten en Criminologie
• Onderzoek op het gebied van de Economie en Bedrijfskunde
• Onderzoek op het gebied van Bètawetenschappen
• Onderzoek op het gebied van de Geesteswetenschappen

De commissies gaan uit van principes zoals opgesteld in de landelijke Ethische Code voor de Sociale en Gedragswetenschappen.

Centraal overleg ethische toetsing en aanvullende expertise
De ethische toetsingscommissies werken binnen de VU samen in een centraal overleg om expertise te delen. Hierbij biedt de VU juridische ondersteuning.

Voorzitter: prof. dr. René Bekkers, Faculteit der Sociale Wetenschappen (FSW), r.bekkers@vu.nl
Secretaris: drs. Niki Konijn, School of Business and Economics (SBE), n.m.konijn@vu.nl
Juridische ondersteuning: mr. Hein Breukelaar, Afdeling Juridische Zaken, Bestuurszaken, g.h.breukelaar@vu.nl

Privacy en bescherming van persoonsgegevens
Hiervoor kunnen onderzoekers zich richten tot mr. Tom Paffen, t.h.g.paffen@vu.nl of mr. drs. Martijn de Graaf. Afdeling Juridische Zaken, Bestuurszaken, m3.de.graaf@vu.nl.

Vragen over ethische toetsing?
Elke faculteit heeft eigen regels op het gebied van ethische toetsing. Bij vragen is het aanbevolen om in eerste instantie contact op te nemen met de verantwoordelijke onderzoeker.