Geschreven door Maartje Rutten
Amany studeerde Engels en was voorzitter van een stichting voor blinde vrouwen in Damascus. “Ik probeerde ook in Syrië al dingen te bereiken voor deze doelgroep. Ik heb veel geleerd van andere blinden en slechtzienden en dat heeft mij gevormd tot de persoon die ik nu ben.”
Tandem bood uitkomst
In 2015 vluchtte ze, 25 jaar oud, samen met haar jongere zus en broer naar Nederland. De eerste periode brachten ze door in Heumensoord, bij Nijmegen. Duizenden mensen bij elkaar in een tent, geen ramen, geen frisse lucht. “Als je niet ziet, dan is er in zo’n ruimte een extra laag om je heen. Voor mij was het niet te doen.” Ze plaatste een oproep op een hulpwebsite voor een tandem, om met haar zus te kunnen fietsen. Een Nijmeegse vrouw reageerde en er ontstond een fijn contact. Daarna ging het snel. Ze bood haar diensten aan als tolk bij diverse sociale groepen in Nijmegen en binnen de kortste keren had ze een goed netwerk.
Hoe spel je dat?
Vanaf het begin was ze bezig met Nederlands leren. Ze liet dat iedereen weten en ze vroeg om handige woorden, die mensen die in haar telefoon inspraken. Van een blinde jongen mocht ze een brailletypemachine lenen. “Braille was in het begin mijn redmiddel. Ik schreef eindeloos dingen op terwijl mensen spraken, vroeg: hoe spel je dat?” Zo maakte ze bijvoorbeeld lijstjes met Nederlandse woorden voor emoties. Ze had namelijk al snel in de gaten dat veel Nederlanders weliswaar vlot Engels spreken, maar vaak niet goed genoeg om écht te kunnen praten. “Er waren zoveel lieve mensen die graag wilden weten hoe het met me ging. Ik wilde die mensen niet teleurstellen en nu kon ik het in het Nederlands zeggen.”
Boeken in braille
Na verloop van tijd verhuisden Amany en haar broer en zus naar een AZC in Utrecht en haar begeleider bij het COA zocht een taalschool voor haar. Dat werd Lest Best en Amany’s docent, dat werd ik, Maartje Rutten. Ik ben nog altijd dankbaar voor de ervaring! Het was een zoektocht en ik maakte natuurlijk fouten, maar vooral weet ik nog hoe vrolijk de lessen waren en hoe indrukwekkend ik Amany vond.
Met weinig hulpmiddelen kreeg ze veel voor elkaar. Ze kon een computer met een speciale brailleleesregel lenen, zodat ze studiewijzers kon beluisteren en schrijfopdrachten kon inleveren. De boeken (Lest Best gebruikt Nederlands in gang en verder) vroeg ze zelf aan in braillevorm bij Dedicon, een producent van aangepaste leesvormen. Die waren niet meteen beschikbaar, waardoor ze zich de eerste twee maanden nog niet volledig kon voorbereiden voor de les.
Oefenen met medecursisten
Het was dus hard werken. Elke les (2,5 uur) nam ze op met haar telefoon en luisterde ze het in het AZC na. Daarnaast googelde ze zich een slag in de rondte: video’s over Nederlands in gang, woordenschat bij elk nieuw hoofdstuk. Ook vroeg ze haar medecursisten met haar af te spreken voor de les, zodat die teksten konden voorlezen of woordenschat met haar konden doornemen. “Je moet als blinde over het gevoel heenstappen dat je iemand tot last bent. In eerste instantie dachten mijn medecursisten: als ik met haar afspreek kan ik zelf de les niet goed voorbereiden. Maar later bleek dat ik heel goed kon spellen en uitspreken en daar hadden ze ook zelf veel baat bij.” Ik kan het beamen: het was voor iedereen een win-winsituatie.
Amany heeft goede herinneringen aan Lest Best. “De school keek heel goed naar wat ik nodig had. En ik deed veel cursussen met jou, zodat ik niet steeds opnieuw hoefde uit te leggen wat ik wel en niet kon. Met braille kon ik gewoon meedoen in de klas en daar was ook ruimte voor. Ik schaamde me nooit.”
Een ander doorslaggevend moment uit die tijd is dat ze leerde om zelfstandig naar school te komen, met een stok. In Syrië had ze dat nooit gedaan. “Er is daar veel schaamte rondom een beperking. In Nederland kon ik genieten van mijn zelfstandigheid.”
Het aanmelden voor het Staatsexamen was een slechte ervaring voor Amany. Deze keer vinkte ze natuurlijk wél aan dat ze een beperking heeft en dat was het begin van wachten, mailen, bellen en weer wachten, wat veel stress opleverde. Maar Amany haalde uiteindelijk alles in één keer en met een hoge score!
Feedback op spreken
Natuurlijk ging niet alles van een leien dakje. “Soms lachten mensen en dan lachte ik mee, maar ik had geen idee. Achteraf bleek het dan om een plaatje of iets anders visueels te gaan. Ik kwam voor mezelf op en vroeg dan waarover gelachen werd.” Ook het toetsen was lastig, we deden alles mondeling en dat kostte veel tijd. Waar ik als docent mee stoeide was het coachen op spreken. Feedback geven met gebaren of TPR zat er natuurlijk niet in. In het geval van Amany gaf ik mondeling feedback: prima, kun je het nog eens zeggen, en nu denken aan inversie? Een tikje op de tafel of zelfs een tikje op de arm was eigenlijk handiger geweest.
Zelfstudiemethode
Amany hoopt in samenwerking met VU-NT2 een zelfstudiemethode te ontwikkelen. Zowel voor migranten met een ontheffing en daardoor de taal misgelopen zijn, als voor degenen zonder ontheffing, als extra hulpmiddel naast de taallessen. Ook hoopt ze goede informatie te kunnen ontsluiten voor taalscholen en docenten. Zo is het bijvoorbeeld van belang dat docenten ermee akkoord gaan dat blinde cursisten de les opnemen en dat ze een goed beeld hebben van hun mogelijkheden. “Ik vind bij deze doelgroep taalleren cruciaal. Er zijn allerlei banen waarvoor je geen taal nodig hebt. Mijn broertje is bijvoorbeeld een leuke bouwvakker geworden, die leerde al snel dat hij een centje kon verdienen als hij alleen al zijn rijbewijs haalde. Dat kunnen blinden en slechtzienden niet. Ik blijf er echt voor knokken dat er iets komt want deze doelgroep kan niks zonder taal.”