Revolutie in het onderwijs
De titel van de oratie is ‘Menswording in een laag-vertrouwensamenleving: kansen en uitdagingen voor onderwijs’. Gerdien Bertram-Troost: “De belangrijkste boodschap is dat er een revolutie in het onderwijs nodig is. Die revolutie is nodig om voorbij te komen aan het maakbaarheidsdenken. In een laag-vertrouwensamenleving als de onze ligt er een sterke nadruk op controle en toezicht. Dit heeft z’n weerslag op onderwijspolitiek en -beleid. Ik heb laten zien dat menswording in het onderwijs hierdoor ernstig onder druk is komen te staan. Menswording gaat om hoe kinderen en jongeren als mens in de wereld verschijnen en hoe ze zich tot die wereld willen verhouden. Daar is ruimte en vertrouwen bij nodig. En precies dat ontbreekt nu vaak.
Daarom pleit ik met het oog op meer ruimte voor menswording voor hernieuwde aandacht voor de levensbeschouwelijke dimensie van onderwijs. Die dimensie helpt ons om stil te staan bij hoe we naar leerlingen en docenten willen kijken. En het maakt ons bewust van het feit dat het leven niet maakbaar is. Levensbeschouwelijke tradities kunnen tegenverhalen bieden die een ander perspectief bieden op menszijn en samenleven.
Vrijheid van onderwijs is tot op de dag van vandaag hard nodig om een tegengeluid te laten horen richting neoliberalisme en het dominante marktdenken. Die houden het onderwijs steeds meer in haar greep en zetten de ruimte voor menswording onder druk.”
Over de leerstoel
De leerstoel heet ‘Onderwijs in levensbeschouwelijk en pedagogisch perspectief’. Gerdien legt uit wat deze leerstoel inhoudt: ‘’Door de maakbaarheid, beheersing en prestatiecultuur die in ons onderwijs heerst, staat het levensbeschouwelijk en pedagogisch perspectief onder druk. Veel leraren en leerlingen lijden hieronder. Er is weinig ruimte en vertrouwen en er zijn zorgen om het mentaal welzijn. Veel leraren voelen zich niet gezien en erkend in hun eigen professionaliteit. Dit belemmert hen in hun werk en dat heeft ook weer gevolgen voor de leerlingen. Daarom is het heel belangrijk dat er weer meer pedagogische ruimte en vertrouwen in het onderwijs komen.
Met de onderzoeken en activiteiten die vanuit de leerstoel plaatsvinden, hoop ik niet alleen leerkrachten maar ook schoolleiders, bestuurders en beleidsmakers meer zicht te geven op het belang van pedagogische ruimte in onderwijs en hoe aandacht voor de levensbeschouwelijke dimensie daaraan kan bijdragen. In het onderzoek wil ik dicht bij de onderwijspraktijk blijven. Zo willen we bijvoorbeeld praktijkvoorbeelden in kaart brengen die scholen kunnen stimuleren om vanuit de eigen identiteit een tegengeluid te kunnen laten horen tegen de beheersingscultuur die het onderwijs nu zo in de greep houdt. Ik ben ervan overtuigd dat het de meest onderwijsmensen niet primair om de cijfers te doen is. Toch is de druk van het maakbaarheidsdenken groot. Als je daar niet heel bewust van bent en met elkaar stilstaat bij hoe het ook anders zou kunnen, word je daar heel snel in meegetrokken.
Ook zal ik me bezighouden met vraagstukken rondom levensbeschouwelijke diversiteit. Tegenwoordig vinden we zowel op openbare als bijzondere scholen een scala aan levensbeschouwingen onder leerlingen, personeel en ouders. De uitdaging is om scholen plekken te laten zijn waar ruimte en vertrouwen is om samen, als team, leerlingen en ouders te bouwen aan een samenleving waarin ruimte is voor iedereen.
Tenslotte ben ik vanuit de leerstoel betrokken bij de in oprichting zijnde kenniswerkplaats ‘The home we build together: bouwstenen voor inclusiever onderwijs’. Deze werkplaats is een samenwerking met Verus. Samen bestrijken we het hele onderwijsveld van basisonderwijs tot en met universiteit. We beogen een kennisplatform te realiseren rondom ‘inclusiever onderwijs’ met een speciale focus op vraagstukken rondom levensbeschouwelijke diversiteit.”
Samenwerking met Verus
Verus is de vereniging voor katholiek en christelijk onderwijs in Nederland. Vrijwel alle katholieke en christelijke scholen zijn bij hen aangesloten.
Gerdien Bertram-Troost: “Verus en de VU werkten al samen toen Verus nog de Besturenraad was. Toentertijd was er de Hendrik Pierson-leerstoel voor christelijk onderwijs. Deze leerstoel was gevestigd aan de VU - bij de toenmalige Faculteit Psychologie en Pedagogiek - met Siebren Miedema als leerstoelhouder. In 2003 ben ik onder Miedema’s begeleiding een promotieonderzoek gaan doen bij de Hendrik Pierson-leerstoel. Mijn onderzoek ging over levensbeschouwelijke identiteitsontwikkeling van jongeren en de rol van christelijk voortgezet onderwijs hierbij. Na mijn promotieonderzoek en na de beëindiging van de leerstoel, bleef er samenwerking met de Besturenraad/Verus.
Al die tijd leefde de wens om weer structureler samen te werken. In 2015 werd daarom de Verus-VU-onderzoekplaats voor levensbeschouwelijke vorming in het leven geroepen. Deze onderzoekplaats is per januari 2021 omgezet in de leerstoel. Ik ben dankbaar dat ik, na een sollicitatieprocedure, de leerstoelhouder mocht worden.”