Na de Tweede Wereldoorlog werd Hooykaas in 1945 als eerste in Nederland benoemd op een leerstoel voor Wetenschapsgeschiedenis. Hij had grote interesse in de bredere culturele verbanden waarbinnen wetenschap zich ontwikkelde en introduceerde een verplichte cursus daarover voor alle studenten in de natuurwetenschappen. Hooykaas deed speciaal onderzoek naar de rol van religie in dit verband, zoals onder meer bleek uit zijn klassieker Religion and the Rise of Modern Science (1972). In een tijd waarin het zogeheten conflictmodel dominant was en men geloof en wetenschap per definitie op gespannen voet met elkaar zag staan, begon Hooykaas vanuit zijn gedetailleerde historische studies andere tonen aan te slaan. De spanningen én verbindingen tussen religie en natuurwetenschappen waren in zijn ogen vaak juist zeer productief.
Verhouding wetenschap en religie
Hooykaas vormde een nieuwe generatie internationale onderzoekers op het gebied van wetenschapsgeschiedenis en staat zodoende mede aan de basis van wat tegenwoordig de ‘complexiteitsthese’ heet: wetenschap en religie verhouden zich op zeer uiteenlopende manieren tot elkaar, en de complexiteit daarvan kan alleen maar ontrafeld worden door middel van gevalstudies. Ook al worden niet al zijn opvattingen meer gedeeld, Hooykaas drukte op zijn manier een blijvend stempel op het steeds populairder wordende vakgebied van science & religion.
Onderzoek betekenis Hooykaas
In februari 2021 zal historicus en theoloog Jelmer Heeren (foto links) aan de Faculteit Religie en Theologie een promotieonderzoek starten naar de betekenis van het werk van Hooykaas. Hij wordt daarbij begeleid door VU-hoogleraren Gijsbert van den Brink, Matthias Smalbrugge en VU-historicus Ab Flipse. Het onderzoek wordt mede mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van de VU-Vereniging en het Fonds Haak Bastiaanse-Kunemanstichting (HBK). Heerens onderzoek moet resulteren in een omvattend academisch overzicht over leven en werk van deze VU-icoon. Hij zal daartoe onder meer het Hooykaas-archief ontsluiten en interviews houden met voormalige collega’s en studenten van Hooykaas.