Wat is uw achtergrond en wat is uw vakgebied?
Ik ben journalist en cultuurhistoricus, en woon sinds 2009 in Berlijn. Als correspondent voor de Volkskrant en later De groene Amsterdammer heb ik me veel met de Duitse actualiteit bezig gehouden. In twee boeken heb ik geprobeerd een aantal karakteristieke kenmerken van de hedendaagse Duitse cultuur in een historische context te plaatsen, variërend van de populariteit van het hedendaagse Berlijn tot aan de opkomst van nieuwe rechtse partijen.
Waar komt uw passie/fascinatie voor dit onderwerp vandaan?
Mijn college gaat over de vraag ‘wat is Duits?’ Dat lijkt een hele simpele vraag, maar in Duitsland is die zeer beladen, en niet alleen vanwege de Tweede Wereldoorlog. De zoektocht naar nationale identiteit in Duitsland is eigenlijk al 200 jaar bezig, en de laatste paar jaar weer met extra nadruk: hoe gaat het land met de goede en slechte kanten van de eigen geschiedenis om? Ik vind de Duitse discussies hierover een mooie spiegel voor Nederland, omdat ze vaak op zo’n hoog niveau worden gevoerd. Dit geldt niet alleen voor zware historische thema’s als de oost-west-verhouding, maar ook voor de politieke betekenis van zoiets lichtvoetigs als een Dirndl: op het Oktoberfest zijn de Beierse Dirndl en Lederhose de afgelopen 20 jaar onder jongeren een populair kledingstuk geworden, maar nu, door de opkomst van nieuwe rechtse partijen, is het dragen ervan ineens weer politiek omstreden.
Welke kwestie binnen uw vakgebied heeft momenteel uw speciale aandacht?
Zowel in Duitsland als in Nederland vind ik het intrigerend hoe het verhaal over het verleden steeds weer verandert als het heden verandert. De discussies over de Nederlandse Gouden Eeuw of de Duitse negentiende eeuw zijn daar de bekende voorbeelden van, maar in de hedendaagse Duitse cultuur is deze veranderende zienswijze ook heel goed te zien bij allerlei dagelijkse fenomenen, die al gauw aan het thema ‘identiteit’ raken: Vormt de Duitse auto-industrie het hart van de Duitse identiteit? Of is het het Turkse Döner-broodje inmiddels net zo Duits? Ook het ‘typisch Duitse bos’ is niet ‘zomaar’ een bos, maar staat voor veel meer dan dat. Ik zie ook dagelijks om mij heen dat in de multiculturele en geglobaliseerde samenleving de geschiedenis een nieuwe lading krijgt. Oude monumenten verdwijnen, nieuwe symbolen worden gezocht. In het HOVO-flitscollege op YouTube geef ik het voorbeeld van het ‘Berliner Schloss’, dat hiervoor illustratief is.
Wat maakt het lesgeven (bij HOVO Amsterdam) zo leuk?
Ik ben aangenaam verrast over de goede vragen die deelnemers stellen. Dat is het leuke van lesgeven aan mensen die wat ouder zijn: ze brengen zelf ook veel kennis mee, en dat inspireert mij ook weer.
Wat hoopt u uw cursisten mee te geven tijdens uw lessen?
Als er aan het eind van de les een discussie ontstaat, dan heb ik het gevoel dat ik iets goed heb gedaan. Ik heb de laatste jaren gemerkt dat de kennis over Duitsland in Nederland klein is. Dat is niet alleen jammer omdat het land en zijn geschiedenis op zichzelf interessant zijn, maar ook omdat we in Nederland veel meer met Duitsland verbonden zijn dan we vaak denken. De Duitse discussies over een beladen thema als ‘nationale identiteit’ kunnen daarom ook aan het denken zetten over Nederland.
Maak kennis met Merlijn Schoonenboom
In welk opzicht zijn uw cursussen uniek?
Ik heb zowel een journalistieke als een academische achtergrond, en die combinatie is direct terug te vinden in de lessen. Mijn journalistieke ervaring zorgt ervoor dat ik veel concrete voorbeelden uit de actualiteit en mijn eigen dagelijkse leven zal vertellen, maar omdat ik ook op de hoogte ben van het historische en sociaalwetenschappelijke onderzoek verbind ik die verhalen met de grote maatschappelijke ontwikkelingen.
Is er een moment dat u is bijgebleven van een HOVO-cursus?
Een paar jaar geleden gaf ik les over de moeizame discussies over het Holocaust-monument in Berlijn in de jaren negentig. Een deelnemer vertelde me toen over het Nederlandse Namenmonument in Amsterdam dat toen in ontwikkeling was, en stuurde me er een boek over op. Ik wist er nauwelijks iets van. Ik ben al bijna vijftien jaar uit Nederland weg, en moet blijkbaar regelmatig worden bijgepraat over mijn eigen land. Het is een van de voorbeelden van de wederzijdse inspiratie tijdens een les.
Wat doet u zelf graag in uw vrije tijd en heeft dat te maken met uw vakgebied?
Ik schrijf niet alleen over de Duitse actualiteit en geschiedenis, maar ook over bredere cultuurhistorische thema’s. Ik heb een boek over ‘de geschiedenis van de smaak’ geschreven, waarin ik een laat-negentiende-eeuws schilderij volg op zijn wonderbaarlijke reis van kunst naar kitsch en weer terug, en recent een boek over ‘de geschiedenis van het gezicht’, waarin ik onder andere probeer de huidige selfiecultuur in een historische context te plaatsen.