Wat is uw vakgebied?
Ik ben in 1989 afgestudeerd als Slavist en heb sinds mijn achttiende interesse in de Russische literatuur. Ik geef zowel Russische taallessen als colleges over Russische en Oekraïense literatuur. Daarnaast begeleid ik al sinds eind jaren ‘80 reizen. Ik ben regelmatig in Rusland, Wit-Rusland en Oekraïne geweest en heb ook een jaar in Moskou gestudeerd. Vorige maand heb ik een reis naar de Kaukasus begeleid. Aangezien er veel Russischtaligen wonen en belangrijke Russische schrijvers prachtig werk hebben geschreven dat zich afspeelt in de Kaukasus, komt mijn kennis van het Russisch en de Russische literatuur goed van pas.
Hoe is uw interesse in Russische literatuur ontstaan?
Mijn interesse is in hoge mate beïnvloed door het feit dat ik half Russisch ben. Mijn moeder was Russisch en ik herinner me haar glimlachend op de bank, terwijl ze een Russisch boek in haar hand had. Dat wekte mijn nieuwsgierigheid naar de inhoud van die boeken. Opgegroeid in de jaren ‘60 en ‘70 was het destijds niet erg gunstig om Russisch te zijn in Nederland. Daarom heeft mijn moeder ons niet specifiek Russisch opgevoed, dus ik heb de taal niet van huis uit geleerd. Mijn moeder wilde echt dat we Nederlanders waren, en ik begrijp dat volkomen, gezien de Koude Oorlog die in die tijd gaande was. Mijn moeder voelde dat ze altijd met enige argwaan werd bekeken. Zou ze heulen met de communisten? Zou ze een spionne voor de USSR zijn? Hoewel die argwaan later met Gorbatsjov en de Perestrojka hier in Nederland veel minder voelbaar werd, wilde ze toch niet dat wij zouden opvallen als Russischtalig gezin.
Wat is er veranderd in uw vakgebied in de afgelopen decennia?
Voor mijn gevoel is mijn vakgebied de afgelopen decennia redelijk onveranderd gebleven, maar dat geldt niet voor de geschiedenis: de perestrojka, de openheid onder Gorbatsjov, de moeilijke jaren '90 en uiteindelijk de val van de USSR. Dit heeft ertoe geleid dat er veel literaire en historische archieven zijn geopend, waardoor er interessante nieuwe Russische literatuur over de Stalintijd is ontdekt. Echter, met name door de annexatie van de Krim in 2014 en daarna de inval in Oekraïne in 2022 is er nationaal en internationaal binnen het vakgebied van Russische literatuur enorm veel beroering ontstaan onder experts.
Welke invloed heeft de inval in Oekraïne gehad op uw vakgebied?
De belangrijkste vraag die nu wordt gesteld, is: waarom wordt de Russische literatuur niet gezien als die van een imperialistische grootmacht? Een imperium dat zijn buren terroriseerde, met geweld inlijfde, en de bewoners onderdrukte en russificeerde en dat nu nog steeds doet? En waarom wordt er niet nader onderzocht hoe schrijvers en dichters via hun werk hebben bijgedragen aan dit imperialistische beleid? Bijvoorbeeld, Poesjkin wordt geprezen om zijn geweldige liefdesgedichten, maar hij heeft ook in zijn werk de imperialistische en wrede tsaar Peter de Grote verheerlijkt. Russische literatuurdocenten in Rusland zelf vinden dat prachtig en brengen dat vaak kritiekloos over aan hun studenten of leerlingen.
Maak kennis met Judith Janssen
Wat houdt het voor u in om een nieuw perspectief te hanteren?
Door de leugens, de agressie van Rusland en door de manier waarop het huidige regime ook de Russische literatuur inzet in hun propaganda voel ik me uitgedaagd om me meer bezig te houden met het ontmaskeren van hun propaganda en met het de-koloniseren van de Russische literatuur. Lezen we nu bijvoorbeeld het vroege werk van Gogol, dan zoom ik beslist in op twee invalshoeken: ik breng het komische aspect van de verhalen onder de aandacht, maar ga ook in op ook het effect daarvan, namelijk het negatieve, denigrerende koloniale beeld van Oekraïners.
Wat hoopt u uw cursisten mee te geven tijdens uw lessen?
Ik hoop vooral dat ik mijn cursisten kan enthousiasmeren om te genieten van de prachtige Russische romans en gedichten, en vooral ook om ze kennis te laten maken met de literatuur uit en over Oekraïne en Wit-Rusland. Ik wil ze stimuleren om nieuwe schrijvers en dichters te ontdekken en om vanuit een andere invalshoek te herlezen. Ik wil dat ze ontdekken hoe er in Rusland (voornamelijk in de negentiende en twintigste eeuw) en in Oekraïne (zowel in het verleden als in het heden) geleefd en gedacht werd. Persoonlijk verafschuw ik het huidige Rusland met zijn militarisme, maffiose en fascistische politiek, evenals de onverschilligheid die onder de bevolking lijkt te heersen ten opzichte van het geweld tegen Oekraïne. Voor mij zijn er eigenlijk twee Ruslanden: de huidige maffiastaat die ik haat, en het prachtige Rusland waar geweldige literatuur, muziek en kunst werd en ook nu nog wordt gemaakt. Dat is het Rusland waar goede, beschaafde mensen wonen die verlangen naar vrijheid van meningsuiting en democratie, die vreedzaam willen samenleven met hun buren, en die de oorlog en het geweld jegens hun buren verafschuwen en afkeuren.
Sinds de inval in Oekraïne wil ik vooral met mijn cursisten de vraag verkennen of en hoe de Russische literatuur bijdraagt aan het imperialisme en kolonialisme van Rusland. Samen met mijn cursisten wil ik stilstaan bij de beelden die in de literatuur worden geschetst van ’de Ander’ - de bewoners van door Rusland met geweld gekoloniseerde gebieden zoals Oekraïne, Wit-Rusland en de Kaukasus.
Wat maakt lesgeven voor HOVO leuk?
Ik vind het ontzettend leuk om met de cursisten van HOVO over literatuur te praten, om te discussiëren over schrijvers uit Rusland en Oekraïne, en om ze te enthousiasmeren om bepaalde literatuur te ontdekken en te gaan lezen. Samen bespreken we gelezen fragmenten en verdiepen we interpretaties. Nederlandse lezers die nooit in Rusland zijn geweest, missen soms de betekenis van bepaalde gebeurtenissen en details tijdens het lezen, en ik vind het geweldig om dat dan toe te lichten en zo de leeservaring van mijn cursisten te verrijken. Vaak kom ik zelf ook tot nieuwe inzichten tijdens mijn cursussen, juist omdat HOVO-cursisten veel levenservaring meebrengen en vaak al veel Russische literatuur hebben gelezen.