Van Gemert deed zijn onderzoek naar ‘Jan’, die hij in 2009 leerde kennen als een 54-jarige man met een turbulent verleden, inclusief een periode in een Amerikaanse gevangenis als lid van een gevaarlijke gevangenisbende. Jan gaf aan dat hij zich beter op zijn plaats voelde in de gevangenis, waar de regels duidelijk waren en de dagelijkse routine stabiel was.
Bewuste misdaad
Jans verlangen naar duidelijkheid en stabiliteit leidde ertoe dat hij bewust een misdaad beging om weer achter de tralies te belanden. Hij zocht een slachtoffer dat volgens hem niet gehecht was aan het leven, met als doel een lange gevangenisstraf en tbs met behandeling opgelegd te krijgen. Dat lukte hem in 2010, en Jan kreeg vijf jaar gevangenisstraf en een tbs-maatregel voor onbepaalde tijd. Eenmaal in een tbs-kliniek had hij echter moeite om zijn weg te vinden in een omgeving met zwakkere patiënten en verschillende behandelingsfasen.
Van Gemert was getuige van Jans worstelingen en veranderingen. In eerste instantie begreep hij niet hoe het tbs-systeem werkte, maar na acht jaar zag hij Jan langzaam transformeren van een harde crimineel naar een persoon die ook zachtaardige kanten durfde te laten zien. Deze transformatie bracht Van Gemert tot het inzicht dat tbs wel werkte, maar niet op de manier die hij verwachtte.
Het tbs-systeem in Nederland is complex en kan onvoorspelbaar zijn. Voor elke patiënt gelden andere regels en de logica erachter is voor hen niet altijd duidelijk. Dit gebrek aan uniformiteit wordt juist verondersteld patiënten voor te bereiden op re-integratie in de maatschappij, waarin ze zich uiteindelijk moeten aanpassen.
Van Gemert wijst op het belang van diepgaand onderzoek naar individuele gevallen, zoals zijn studie naar Jan, om een beter begrip te krijgen van de complexiteit bijvoorbeeld van het tbs-systeem. “Mensen zijn geen statistieken en kwalitatief onderzoek is essentieel om de nuances van het systeem en de behandeling van tbs-patiënten te begrijpen.”
Complexe realiteit
Het tbs-systeem, dat deels bedoeld is om patiënten voor te bereiden op re-integratie in de samenleving, blijkt een afspiegeling te zijn van de complexiteit en veranderlijkheid van diezelfde maatschappij. De individuele aanpak kan soms leiden tot frustratie bij patiënten, maar uiteindelijk moeten ze zich aanpassen aan deze realiteit. Het inzicht dat het tbs-systeem functioneert om deze reden, en niet per se als een ideaalbeeld van zelfverbetering, biedt een nieuw perspectief op dit controversiële onderwerp.
Inmiddels heeft Jan rust en stabiliteit gevonden in een tbs-kliniek, waar hij een eigen kamer heeft met een keuken en een oventje. Dit heeft zijn leven positief beïnvloed, en hij deelt graag zelfgebakken lekkernijen met anderen. Het contact tussen Jan en Van Gemert is veranderd en Jan toont nu zijn zachtaardige kant, in tegenstelling tot zijn vroegere imago als harde crimineel.
Het onderzoek van Van Gemert werpt een ander licht op het tbs-systeem in Nederland aan de hand van diepgaand, kwalitatief onderzoek dat de complexe realiteit van het leven van tbs-patiënten beter te begrijpen maakt. Het lijkt erop dat het systeem uiteindelijk de tbs’ers voorbereidt op een maatschappij met veranderlijke regels en normen, waar aanpassingsvermogen cruciaal is.