Trans-zijn als bron van kracht
Voor veel jongeren is trans-zijn veel meer dan een medische transitie of een “probleem” dat “opgelost” moet worden, ziet van Woensdregt. ‘Zij zien het als een zoektocht naar wie ze zijn: een proces van persoonlijke groei en zelfacceptatie. Trans-zijn is voor de jongeren een bron van kracht, van authenticiteit en van het vinden van een gemeenschap waarin ze zich veilig en begrepen voelen.’
Mensgerichte benadering van transzorg
Uit het onderzoek blijkt dat transjongeren vooral behoefte hebben aan zorgverleners die hen zien als mens en niet als patiënt. ‘Jongeren willen dat er naar hen wordt geluisterd en dat er ruimte is voor hun wensen, grenzen en ervaringen,’ aldus van Woensdregt. ‘Ook moeten zorgverleners meer aandacht hebben voor non-binaire identiteiten en genderdiversiteit.’
Samenwerking met informele netwerken
Het onderzoek laat zien dat jongeren steun en kennis vinden in hun eigen netwerken, zoals queer communities en online groepen. Daar delen ze ervaringen en praktische tips over bijvoorbeeld zorgtrajecten en hormoonbehandelingen. In plaats van dat jongeren alles zelf moeten uitzoeken in een ingewikkeld en versnipperd zorgsysteem, zouden zorgverleners meer kunnen samenwerken met deze netwerken, vindt van Woensdregt. ‘Daardoor kan de zorg beter aansluiten bij wat jongeren écht nodig hebben’.
Transgenderjongeren actieve rol in onderzoek
‘Over transgenderpersonen wordt op dit moment ontzettend veel gesproken,’ aldus de socioloog. ‘En daarnaast wordt veel voor de zorgontvangers besloten zonder dat ze daar zelf bij betrokken zijn. Dat gebeurt vanuit medische en professionele kaders en vaak vanuit onwetendheid, gebaseerd op misinformatie vanuit de media en de politiek.’ Wat volgens de onderzoeker in alle gesprekken met zorgverleners vaak ontbreekt, is aandacht voor de geleefde ervaring: wat het daadwerkelijk betekent om trans te zijn, in het dagelijks leven, op school, thuis én in de samenleving. Van Woensdregt en haar collega’s kozen daarom voor de community-led research and action (CLRA)-methode. Transjongeren bepaalden waar het onderzoek over moest gaan, welke ervaringen naar buiten gebracht mochten worden en welk verhaal zij zelf willen vertellen. Van Woensdregt: ‘Zodoende ontstond er ruimte voor kennis die niet over hen, maar vanuit hen komt.’
Trans-zijn gaat niet alleen over problemen, maar ook over vreugde en kracht.
Eerder onderzoek naar transgenderpersonen was vaak gericht op problemen zoals psychisch lijden, beperkte toegang tot zorg en structurele uitsluiting. ‘De jongeren in dit onderzoek gaven echter aan dat ze de behoefte voelen om verder te kijken dan deze problematiek,’ aldus van Woensdregt. ‘Zij wilden ruimte voor de mooie en plezierige kanten van trans-zijn: transjoy. Dat betekent onder meer zelfliefde, persoonlijke groei en nieuwe aspecten van je identiteit verkennen.’ En ook het onderdeel zijn van een community en de onderlinge verbondenheid die daaruit voortkomt dragen bij aan transjoy volgens de jongeren. ‘Binnen de transcommunity kunnen jongeren zichzelf zijn, zonder dat zij zich voortdurend moeten verdedigen’.
Jarenlange wachtlijsten grootste obstakel voor transjongeren
Van Woensdregt: ‘Transjongeren hebben te maken met jarenlange wachtlijsten, waardoor ze het gevoel hebben in een soort wachtmodus te staan. En omdat gespecialiseerde zorg zo lastig te bereiken is, kloppen ze vaak aan bij de huisarts die zich vervolgens overweldigd kan voelen waardoor passende zorg uitblijft. Veel transgenderjongeren krijgen daardoor geen of beperkte zorg. Ook geven de onderzochte jongeren aan dat zij veel over hun transgenderidentiteit moeten uitleggen. Ze beschrijven de zorg als een mijnenveld: ze zijn voortdurend op hun hoede en denken goed na hoe ze dingen verwoorden, uit angst dat één verkeerde formulering de toegang tot zorg voorgoed belemmert.’
Volgens de socioloog erkennen veel zorgverleners dat de huidige zorg tekortschiet. Ze staan open voor verandering en willen leren van de ervaringen van jongeren. ‘Wat daarvoor nodig is, is niet alleen samenwerking, maar ook een fundamentele verandering in hoe we naar trans-zijn kijken. Niet als een medisch probleem, maar als een veelzijdig en persoonlijk proces dat bij ieder mens anders verloopt. Een inclusieve, veilige en passende zorgomgeving vraagt om het loslaten van vaste hokjes, en om openheid voor de rijkdom en diversiteit van trans-identiteiten. Alleen dan kunnen transjongeren echt de ruimte krijgen om te groeien, zichzelf te ontdekken en volwaardig mee te doen in de samenleving.’
Samenwerking met informele netwerken en een mensgerichte benadering van transzorg
Woensdregt, Lise; van der Velde, Mi Jung; van Stapele, Naomi (2025)
