In de geschiedenis van de moderne filosofie en de natuurwetenschap zijn twee tegengestelde bewegingen te onderscheiden. Volgens de kosmologie, astrofysica en biologie spelen bewustzijn en denken geen centrale rol in de natuurlijke werkelijkheid. De primaire realiteit van de natuur bestaat uit ruimte en tijd, gevuld met energie in verschillende vormen. Bewustzijn en denken ontstonden pas laat in de miljarden jaren durende geschiedenis van het universum en zijn afhankelijk van fysische processen.
De continentale filosofie sinds Kant stelt daarentegen dat de natuurlijke realiteit op de een of andere manier afhankelijk is van menselijk denken en kennen. Het menselijk subject structureert zijn indrukken tot een kenbare wereld. Deze gedachte vinden we na Kant terug in het Duits idealisme, bij Schopenhauer en Nietzsche, en in de 20e eeuw binnen de fenomenologie en het postmodernisme. Steeds staat in de filosofie de menselijke toegang tot de realiteit - via denken en taal - centraal, en niet de realiteit zelf. De kosmische natuur zelf verdwijnt zo steeds meer uit het filosofische blikveld.
Aan het begin van de 21e eeuw ontstaat het speculatief realisme, een nieuwe denkbeweging die de filosofie opnieuw in overeenstemming wil brengen met de inzichten van de mathematische natuurwetenschap. Het funderende werk is Na de eindigheid (2016) van de Franse filosoof Quentin Meillassoux (oorspronkelijk verschenen onder de titel After Finitude, 2008). Volgens deze stroming bestaat er een realiteit die volledig onafhankelijk is van denken, kennen en bewustzijn, en die beschreven wordt door de mathematische fysica. Deze realiteit wordt gekenmerkt door radicale contingentie: zelfs natuurwetten kunnen volstrekt onvoorspelbaar veranderen of ophouden te bestaan. Ook kunnen er nieuwe realiteiten ontstaan, zoals leven en bewustzijn, die op geen enkele manier te anticiperen zijn vanuit wat eraan voorafging. Meillassoux noemt deze natuurlijke realiteit de ‘hyperchaos’. Alle logische mogelijkheden kunnen, omdat ze mogelijk zijn, ook daadwerkelijk gebeuren.
Deze collegereeks situeert zijn denken in verhouding tot de filosofische traditie en is een oefening in fundamenteel metafysisch denken.
Opbouw
- College 1 en 2: Centrering en decentrering, Aristoteles, Pyrrho, Kant en de moderne astrofysica
- College 3 en 4: Realisme, idealisme en ‘correlationisme’, argumenten voor realisme en tegen correlationisme (Kant, Kastrup, Meillassoux)
- College 5: Noodzakelijkheid, contingentie en de wereld als hyperchaos
- College 6 en 7: De grondvraag van de metafysica
- College 8: Zijn natuurwetten veranderlijk?
- College 9 t/m 10: ‘Sterke emergentie’ van het bewustzijn
Onderwijsvorm: 10 hoorcolleges met ruimte voor vragen na afloop.
Literatuur: Gedrukte syllabus. De PowerPointpresentatie is na afloop van ieder college beschikbaar via de digitale cursusomgeving MijnHOVO. Leessuggesties:
- Quentin Meillassoux, After Finitude
- An Essay on the Necessity of Contingency, Bloomsbury Usa Academic (2010) of de Nederlandse vertaling Na de eindigheid (2016) (Boom Uitgevers, alleen antiquarisch verkrijgbaar)
Studiebelasting: ongeveer 2 uur per week.
Verwachte voorkennis: Enige globale kennis op het gebied van filosofie en natuurwetenschap is prettig, maar niet noodzakelijk.
Meer over deze cursus
Inleiding
Data, kosten en inschrijven
