“Er zullen weinig mensen zijn die het VU Hoofdgebouw zonder aarzeling een mooi gebouw noemen”, aldus Freek. “Maar architectuur gaat niet over mooi of lelijk, het gaat over hoe een gebouw in elkaar zit en wat het doet. Als je op die manier kijkt naar het VU Hoofdgebouw, dan zie je dat het al vijftig jaar werkt. Het voldoet na al die jaren nog steeds aan zijn functie. In de compositie is terug te zien dat het goed doordacht is en ontworpen werd op verandering en groei. Daar profiteren we nu nog steeds van. Het universitair bedrijf is sterk veranderd maar het VU Hoofdgebouw was daarop aan te passen. Vergelijk dat eens met de Zuidas-bouw van tegenwoordig, waar veel van de kantoorgebouwen na tien, vijftien jaar worden gestript of afgedankt.”
Manifesteren
Op 12 april 1973 vond in het bijzijn van de toenmalige koningin Juliana de opening van het VU Hoofdgebouw plaats. Buitenveldert was volop in ontwikkeling, de ring A10 was er nog niet, de Zuidas bestond voornamelijk uit graslanden en de hoogste gebouwen in de omgeving waren de watertoren aan de Amstelveenseweg en een eenzame radiomast nabij de huidige RAI. Tot 1973 was de VU - net als de UvA - versnipperd over de stad, aan de Keizersgracht en met laboratoria aan het Valeriusplein. Het nieuwe gebouw op die toen nog kale locatie bood een kans voor de universiteit om zich te manifesteren. Freek: “De benaming Hoofdgebouw werd niet voor niets expliciet gehanteerd. Het is bedacht en ontworpen als baken voor de campus. Het VU Hoofdgebouw werd het hoogste gebouw in de omgeving. Die monumentaliteit heeft het tot de dag van vandaag weten te behouden.”
Goedkope energie
Anno 2023 kijken we anders naar de bouwwijze en de gebruikte materialen. Energie was destijds relatief goedkoop, aldus Freek, en werd ruim ingezet bij de vervaardiging van de bouwmaterialen en bij de bouw. Voor zover het gebouw al in een stijl zou passen dan kun je vanwege het nadrukkelijk aanwezige beton, staal en glas spreken van het brutalisme. Al is Freek terughoudend met dergelijke kwalificaties, aangezien het ‘altijd een achteraf bedacht hokje’ is. “Als architectuurhistorici waken we daarvoor. Zodra je een dergelijke benaming gaat hanteren, ga je eigenlijk minder goed kijken maar zoek je eerder naar kenmerken die in dat hokje passen.”
Blik op de leefomgeving
Kijken is essentieel voor architectuurhistorici. Ze kijken niet alleen naar gekke, mooie of bijzondere gebouwen, maar zijn juist geïnteresseerd in de breedte van de leefomgeving. “Dat maakt het interessant”, zegt Freek. “De leefruimte, de ontworpen en gebouwde ruimte om ons heen, is van ons allemaal. Die ruimte is een cocktail van intenties, goede bedoelingen en diverse ideeën. Mensen hechten zich aan hun omgeving omdat deze cultureel bepaald is. Daarmee is leefruimte niet alleen een afspiegeling van een tijdperk maar ook van onze identiteit. Het zegt dus veel over onze eigen culturele geschiedenis en over wie wij zijn. Wil je dat snappen, dan heb je kennis nodig. Die kennis kunnen architectuurhistorici aanreiken en verdiepen.”
Dat maakt de rol van de architectuurhistoricus in de ruimtelijke ontwikkeling essentieel. Freek: “De architectuurhistoricus heeft niet alleen de blik en de kennis, maar begrijpt het belang van de leefomgeving in relatie tot de mens, en het belang van het tempo van verandering. Gaat het te snel, dan krijgt een mens letterlijk heimwee omdat hij dan de band verliest met zijn omgeving.”
Karakter van Amsterdam
Op 12 april wordt in een aantal lezingen, een kleine expositie, rondleidingen en een afsluitende discussie, het Hoofdgebouw van alle kanten belicht, en wordt getoond hoe de VU een karakteristiek en dynamisch deel van Amsterdam is gebleven. Bekijk het volledige programma en meld je aan.
Wat wil Freek bereiken met het symposium? “Ik hoop dat veel mensen na onze dag heel anders naar het Hoofdgebouw gaan kijken. Voorbij kwalificaties als mooi of lelijk, omdat ze hopelijk begrijpen waarom dit bijzondere gebouw op deze manier is ontworpen en dat dat duurzaam is gebleken.”
50 jaar Hoofdgebouw VU
De dag wordt georganiseerd door de leerstoel geschiedenis van de architectuur en de leefomgeving en universiteitshistoricus Ab Flipse, in nauwe samenwerking met en ondersteuning van de faculteit Geesteswetenschappen, de VUvereniging, het onderzoeksinstituut CLUE+, de Universiteitsbibliotheek (bijzondere collecties), de afdeling Documentmanagement en Archief (DMA), en de Facilitaire Campus Organisatie (FCO).