Forum Romanum (CODE)

Programma (2024-2025)

• 28 januari: Dr. mr. Bastiaan van der Velden: Slavernij: het samenspel tussen Romeins recht en gewoonterecht in de Republiek

  De verkoop, ruil of het revindicatie recht zijn allemaal privaatrechtelijke concepten die van toepassing waren op tot slaaf gemaakte mensen in de Republiek en haar koloniën in de periode 1600 tot 1863. Wat was het op tot slaaf gemaakte mensen toepasselijke privaatrecht in de periode 1600-1800, en kunnen hierbij verschillen tussen de gebieden van de Republiek worden gevonden en mogelijk verklaard?

  De Franse filosoof Rousseau legt uit dat het noodzakelijk is om bij slavernij de fysieke of psychologische macht van de sterkste om te zetten in een juridische relatie van afhankelijkheid; hierbij wordt recht  een essentieel instrument om slavernij op de lange termijn in stand te houden. Het gerecipieerde Romeinse recht was van toepassing in de Republiek, maar op welk wijze gaf het Rooms Hollandse recht invulling aan slavernij;  welke delen van het Romeinse recht waren van toepassing, en waarom werden andere delen uitgesloten? Deze vragen over deze legal transfer van het Romeinse recht zullen worden besproken in een historisch vergelijkend onderzoek waarin het privaatrecht wordt vergeleken dat van toepassing was op tot slaaf gemaakte inwoners in de Republiek, op de WIC-gebieden Curaçao, Aruba en Bonaire, maar ook op degenen die binnen het grondgebied van de Sociëteit van Suriname woonden, en het VOC-gebied in De Kaap.

  Bastiaan van der Velden is docent Rechtsgeschiedenis aan de Open Universiteit. 

  Bastiaan D. van der Velden, The legal framework of slavery in the Dutch Republic and its colonies, Amsterdam: AUP 2025.

• 25 februari: Prof. mr. Sebastiaan Roes: De middeleeuwse oorkonden van Sinderen 1367–1500

  Vorig jaar gaf ik als bronnenuitgave in boekvorm een aantal laatmiddeleeuwse oorkonden uit, afkomstig van het in 1876 verdwenen Huis Sinderen bij Varsseveld in de Gelderse Achterhoek. Deze oorkonden bevinden zich nota bene, via allerlei omzwervingen, in het Stadtarchiv Wuppertal. Zij waren niet of nauwelijks bekend.

  Mijn lezing gaat in op de historische aspecten, het werk van de mediëvist als 'ambachtsman': wat komt er bij een transcriptie zoal kijken? Hoe pak je dat aan en welke keuzes maak je als uitgever? Van welke hulpwetenschappen moet je verstand hebben? (paleografie (oud schrift), diplomatiek (oorkondenleer), genealogie (stamboomkunde), heraldiek (wapenkunde), sigillografie (zegelkunde), chronologie (tijdrekenkunde), Middelnederlands, Middeleeuws Latijn).

  Vervolgens word je inhoudelijk met allerlei juridische kwesties geconfronteerd, het werk van de rechtshistoricus: hoe was de rechtsgang? Wat waren dat: gezworen rechters, keurnoten, jaarrenten, magescheiden, gespannen banken? Hoe kwalificeer je en interpreteer je de in de oorkonden vastgelegde rechtshandelingen?

  Aan beide aspecten - de historische en rechtshistorische - besteed ik aandacht, en zo wordt mijn lezing misschien wel deels een soort 'werkcollege'. Ik zal mijn verhaal in ieder geval door middel van mijn powerpointpresentatie proberen 'beeldend' te vertellen.

  Prof. mr. drs. Sebastiaan Roes (1971) is gewoon hoogleraar Ethiek, grondslagen en geschiedenis van het notariaat aan de Radboud Universiteit Nijmegen, Centrum voor Notarieel Recht (CNR). Hij studeerde middeleeuwse geschiedenis en notarieel recht, en promoveerde cum laude op een proefschrift over de geschiedenis van het Nederlandse erfrecht tot 1809.

• 8 april: Dr. mr. Marten Reijntjes: Aansprakelijkheid voor onrechtmatige rechtspraak. Een rechtshistorisch en -vergelijkend onderzoek

  Wie schade toebrengt aan een ander, moet die schade vergoeden. Geldt dat ook als een rechter een onjuist oordeel velt? Nauwelijks. In de meest ruime uitleg van de laatste Nederlandse jurisprudentie is aansprakelijkheid wegens onrechtmatige rechtspraak mogelijk als er sprake is van grof plichtsverzuim of erger, maar zelfs dat is omstreden. Een fout in de beoordeling van het geschil of een fout in de interpretatie van de wet is in elk geval niet voldoende. Wie daarmee geconfronteerd meent te worden, kan alleen gebruikmaken van hoger beroep en de andere bij wet geregelde rechtsmiddelen. Deze stand van zaken is het voorlopig eindpunt van een historische ontwikkeling waarin regels over aansprakelijkheid van rechters verschillende vormen kenden, variërend van ogenschijnlijk zeer ruime aansprakelijkheid tot bijna gehele immuniteit. Die verschillende vormen zijn terug te voeren op teksten uit de wetgeving van de Romeinse keizer Justinianus. Die teksten vormen een lastig te doorgronden puzzel. Het proefschrift verdedigt dat er in de Romeinse tijd drie fasen zijn geweest wat betreft aansprakelijkheid van rechters: aansprakelijkheid voor rechtsweigering, aansprakelijkheid in gevallen van boos opzet en tot slot een soort risicoaansprakelijkheid voor onjuiste oordelen.

• 20 mei: Prof. dr. mr. Tammo Wallinga: De Lectura Institutionum van Johannes Bassianus

  De Lectura Institutionum van Johannes Bassianus