Historie

Obesitas is een chronische ziekte. Dat heeft de Nederlandse Gezondheidsraad vastgesteld in 2003,  in navolging van de Wereldgezondheidsorganisatie die dat al in 1948 vaststelde en bijvoorbeeld de American Medical Association die dit in 2003 bevestigde. 

Niet lang daarna werd gestart met de ontwikkeling van de eerste Nederlandse multidisciplinaire evidence based richtlijn voor de diagnostiek en behandeling van obesitas bij volwassenen en kinderen die in 2008 verscheen¹. Dat was ook het oprichtingsjaar van het Partnerschap Overgewicht Nederland (PON) waarin, met financiering van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, beroepsorganisaties, verzekeraars en patiënten samen nadachten over wat goede zorg voor kinderen en volwassenen met obesitas is. Dit leverde in 2010 de eerste Nederlandse Zorgstandaard Obesitas op. Hierin staan afspraken over de diagnostiek en behandeling van obesitas, gebaseerd op de wetenschap (waaronder de nationale richtlijn) en nationale multidisciplinaire consensus². 

Ondertussen was er ook toenemende aandacht voor preventie. Dit resulteerde in financiering door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport van het Convenant Overgewicht, dat later het Convenant Gezond Gewicht ging heten. Sinds 2010 kreeg dit Convenant een focus op kinderen en kreeg het de naam JOGG. JOGG heeft als doel dat alle kinderen en jongeren in Nederland opgroeien in een gezonde leefomgeving.

In 2013 besloot het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport ook wat betreft de zorg de focus op kinderen te leggen. Het ministerie stopte met de financiering van het Partnerschap Overgewicht Nederland en startte de financiering van Care for Obesity. Dit project, net als voordien het Partnerschap Overgewicht Nederland ondergebracht bij de Vrije Universiteit Amsterdam, beoogt de implementatie van de Zorgstandaard Obesitas voor kinderen te bevorderen. Dit resulteerde in 2018 in het eerste 'Landelijk model voor de ketenaanpak voor kinderen met overgewicht en obesitas'³. 

Een coalitie van vijf landelijke organisaties, genaamd Kind naar Gezonder Gewicht, werkt sinds 2019 met financiering van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport aan opschalen, borgen en doorontwikkelen van deze aanpak. Deze vijf organisaties zijn: JOGG, Vrije Universiteit Amsterdam/Care for Obesity, Nederlands Centrum Jeugdgezondheid, Nederlands Jeugdinstituut en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu⁴. 

In deze periode is ook gestart met de periodieke herziening van zowel de nationale overkoepelende richtlijn obesitas als de Zorgstandaard Obesitas door Care for Obesity (voor kinderen) en het Partnerschap Overgewicht Nederland (voor volwassenen). 

PRE­VEN­TIE ÉN ZORG: DE IN­TE­GRA­LE AAN­PAK

Als er eenmaal sprake is van obesitas dan is er al zo veel pathologisch veranderd in het lichaam dat afvallen heel moeilijk wordt⁵. Daarom is het essentieel dat er op preventief vlak veel meer gedaan wordt om te voorkomen dat overgewicht en obesitas ontstaan. Daarnaast dient, volgens onder meer de Wereldgezondheidsorganisatie, voor wie eenmaal te zwaar is passende ondersteuning en zorg beschikbaar te zijn⁶.

Een dergelijke aanpak met aandacht voor zowel preventie als zorg en de verbinding daartussen wordt momenteel ook wel een integrale aanpak of een systeemaanpak genoemd (zie ook onderstaande figuur)^7,8. Een voorbeeld daarvan is de Amsterdamse Aanpak Gezond Gewicht⁹. Een integrale aanpak voor gezond gewicht houdt in dat de hele maatschappij betrokken is: burgers, politiek, hulp- en zorgverleners, winkels, voedingsmiddelenindustrie, scholen, horeca, etc. Het betreft daarmee alle verschillende domeinen: het publieke domein, sociaal domein, medisch domein en de private sector. 

De preventie-activiteiten zijn met name gericht op activiteiten zoals voorlichting en het realiseren van een gezonde leefomgeving. De ondersteuning en zorg voor overgewicht en obesitas richten zich op het individu. 

De ondersteuning en zorg betreffen zowel ondersteuning bij gedragsverandering op het gebied van leefstijl (bewegen, slapen en voeding) als aandacht voor de vaak aanwezige achterliggende psychosociale problematiek. Het doel van de ondersteuning en zorg is middels duurzame verbetering van de leefstijl, het bevorderen van de fysieke gezondheid, kwaliteit van leven en maatschappelijke participatie van de kinderen die het betreft². Hiermee wordt ook beoogd een bijdrage te leveren aan het verkleinen van sociaal-economische gezondheidsverschillen aangezien overgewicht en obesitas relatief meer voorkomen onder mensen met een lagere opleiding en/of een lager inkomen.

REFERENTIES

1. Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO. (2008). Richtlijn Diagnostiek en behandeling van obesitas bij volwassenen en kinderen. Alphen aan den Rijn: Van Zuiden Communications B.V.
2. Seidell, J., Halberstadt, J. Niemer, S. & Noordam, H. (november 2010). Zorgstandaard Obesitas. Amsterdam: Partnerschap Overgewicht Nederland.
3. Sijben, M., van der Velde, M., van Mil, E., Stroo, J. & Halberstadt, J. (december 2018). Landelijk model ketenaanpak voor kinderen met overgewicht en obesitas. Amsterdam: Care for Obesity.
4. Website coalitie 'Kind naar Gezonder Gewicht'.
5. Boon, M. & van Rossum, L. (2019). VET belangrijk. Feiten en fabels over voeding, vetverbranding en verborgen dikmakers. Amsterdam: Ambo Anthos.
6. Bagnall, A.-M., Radley, D., Jones, R., Gately, P., Nobles, J., Van Dijk, M., . . . Sahota, P. (2019). Whole systems approaches to obesity and other complex public health challenges: a systematic review. BMC public health, 19(1), 8. doi:10.1186/s12889-018-6274-z.
7. Pan American Health Organization. (2011). Population and individual approaches to the prevention and management of diabetes and obesity. Washington, D.C.: PAHO.  
8. Gemeente Amsterdam. Programmainformatie Aanpak Gezond Gewicht.