Achtergrond
Een gezonde leefstijl draagt in belangrijke mate bij aan de preventie van chronische ziekten. Mensen met lage sociaaleconomische status (SES) hebben vaak een ongezondere leefstijl dan mensen met een hogere SES. Interventies gericht op het stimuleren van een gezonde leefstijl bereiken juist deze lage SES-doelgroep slecht en kunnen sociale ongelijkheid vergroten. Veranderingen in en van de omgeving waarin mensen leven kunnen helpen om deze doelgroepen te bereiken. Of omgevingsinterventies ook op langere termijn effectief zijn voor het verbeteren van risicofactoren voor hart- en vaatziekten is niet bekend en moet onderzocht worden.
Doelstelling en methode
In SUPREME NUDGE werd een geïntegreerde interventie in supermarkten ontwikkeld en onderzocht, waarin de ‘supermarktomgeving’ zo werd ingericht dat de gezonde voedselkeuze makkelijker en vanzelfsprekender was. De supermarkt is een belangrijke omgeving waarin (leefstijl)keuzes worden gemaakt, en waar het verleiden tot gezondere voedingskeuzes via productplaatsing, prijsverandering en berichten directe en langdurende effecten kan hebben.
Deze interventie bouwde voort op eerdere effectieve interventies om gezonde voeding te bevorderen, maar combineerde twee innovatieve benaderingen: ‘nudging’ en prijsverandering, met ‘real-time’ feedback waarbij gebruik gemaakt werd van kunstmatige intelligentie en context-specifieke informatie en adviezen over leefstijlgedrag.
Om een zo groot mogelijke impact te realiseren werden mogelijkheden tot opschaling van deze interventie onderzocht. We maakten een uitgebreide systeemanalyse van het Nederlandse voedselsysteem, waarin een brede groep stakeholders werd betrokken. Daarnaast organiseerden we workshops met deze stakeholdergroepen, om op zoek te gaan naar gedeelde doelen rondom gezondheidspromotie, en de stappen die nodig zijn om deze doelen te bereiken.
Lessen en uitkomsten
Volledige implementatie van de interventies in supermarkten bleek moeilijk te bereiken. Dit kwam door een samenspel van factoren op de niveaus van individuele winkels, de overkoepelende organisatie en de omgeving waarin deze organisatie opereert. Op de winkelvloer zagen we dat commerciële activiteiten prioriteit kregen boven de interventies. Dit werd versterkt door de populariteit van ongezonde producten onder consumenten, afspraken met producenten, en de COVID-19 pandemie.
We concluderen dat nudges en prijsmaatregelen een waardevol onderdeel kunnen zijn van een bredere set aan maatregelen, waarbij er aanvullend sterkere gezondheidspromotiestrategieën ingezet moeten worden. Grovere strategieën zijn nodig om impact te hebben in een retailomgeving, om voldoende tegenwicht te kunnen bieden aan het ongezonde aanbod. Voorbeelden van zulke strategieën zijn regulatie van ongezonde aanbiedingen en het toestaan van een maximaal percentage aan ongezond aanbod per winkel. Dergelijke strategieën dienen via beleidsvoering ingevoerd en gemonitord te worden.
Sociaal-politiek draagvlak is nodig om zulke veranderingen en bindende afspraken door te voeren. Dat zou versterkt kunnen worden door het aangaan van bredere allianties met o.a. de zorg, gemeenten, werkgevers, en gezondheidsfondsen. Vervolgens moet verandering gestimuleerd worden door middel van zelfregulatie door de industrie, of regulatie door de overheid. Als laatst moet de retailomgeving gezonder worden door verandering in productkarakteristieken, prijzen, visuele marketing, en de ruimte en zichtbaarheid van producten. Daarnaast moeten consumenten beter geinformeerd worden over gezonde voeding.
De uitkomsten van dit onderzoek verscheven ook in de volgende media: de Volkskrant, het AD, ND, RTL nieuws, BNR en op NPO 1.