Achtergrond
Maatschappelijke problemen met betrekking tot natuur, biodiversiteit, klimaat en het verdienvermogen van boeren hangen zodanig met elkaar samen, dat bij het ontwikkelen van oplossingen dit verband centraal zou moeten staan. Maar hoe organiseer je dat in de praktijk? In Nederland zijn, en worden, op diverse plekken ‘gebiedsinitiatieven’ ontwikkeld. Dit zijn initiatieven van boeren die zich onderling organiseren, al dan niet samen met andere ondernemers en burgers in hun omgeving. Door middel van lokale, gebiedsgerichte (technische en sociale) innovatie geven deze initiatieven een nieuwe wending aan gevestigde praktijken van vervaardiging, verwerking en/of distributie van producten uit het landelijk gebied. Zulke beloftevolle initiatieven bieden potentiële aanknopingspunten voor het ontwikkelen van inzichten in hoe op een effectieve manier verandering in gang kan worden gezet vanuit de samenleving.
Eén zo’n kansrijk initiatief ontwikkelt zich in het gebied rondom de Loonse en Drunense Duinen in de provincie Noord-Brabant. Al in 1995 hebben boeren zich hier georganiseerd in de Stichting Duinboeren, in reactie op de aankondiging dat de hoge zandgronden waaromheen hun bedrijven zijn gelegen zouden worden aangewezen als Nationaal Park. Verenigd in Stichting Duinboeren grepen de boeren deze verandering van beleid en wetgeving aan als kans om hun bedrijfsvoering en toekomstperspectief te vernieuwen. Ze hebben deze aangepast aan de op handen zijnde verandering op een manier die bijdraagt aan het behoud van het karakter van het gebied.
Deze samenwerking heeft in januari 2019 een nieuwe impuls gekregen met de oprichting van de Stichting Gebiedsonderneming Duinboeren en Maatschappij. Hiermee ging de stichting een structurele samenwerking aan met acht gebiedspartijen. Doel van deze samenwerking is de kwaliteit van de agrarische schil rondom de Loonse en Drunense Duinen te behouden en te versterken door de agrarisch ondernemers die een duurzaam toekomstperspectief voor hun bedrijven formuleren een hoofdrol te geven.
De ervaringen van de gebiedsonderneming Duinboeren en Maatschappij bieden aanknopingspunten voor het instigeren van initiatieven elders die de perspectieven van boeren en natuurbeheer op elkaar aan laten sluiten. Om die reden heeft het ministerie Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit het Athena Instituut gevraagd een lerend onderzoek van dit initiatief uit te voeren.
Doelen
Dit onderzoek heeft tot doel te leren van de boeren en gebiedspartners over de samenwerking in de stichting ‘Gebiedsonderneming Duinboeren en Maatschappij’. Door het ontsluiten van deze ervaringen en ze te relateren aan inzichten uit andere gebiedsinitiatieven kunnen we lessen trekken voor het organiseren van gebiedsaanpakken gericht op het versnellen van de landbouwtransitie. Daarnaast is dit lerend onderzoek op zichzelf een instrument om boeren en gebiedspartners in de Loonse en Drunense Duinen en in andere gebiedsinitiatieven te helpen reflecteren op de eigen praktijk en werkwijze.
Dit vertaalt zich in de volgende specifieke doelen:
- Inzichtelijk maken wat de Gebiedsonderneming Duinboeren en Maatschappij doet om het toekomstperspectief van agrarisch bedrijven te verbinden aan kenmerken van het gebied;
- Meerwaarde van een learning-by-doing aanpak voor Gebiedsondernemingen onderzoeken en inzichtelijk maken;
- Stimuleren van leren door stakeholders;
- Opstellen van aanbevelingen en handelingsperspectieven voor stakeholders van gebiedsinitiatieven en beleid.
Benadering
De aanpak voor dit onderzoek is uitgewerkt langs twee sporen. Het eerste spoor is gericht op het realiseren van doelen 1 en 4, door de dynamiek rond en ontwikkelingen in de Gebiedsonderneming Duinboeren en Maatschappij te verkennen vanuit het perspectief van de onderzoekers. Het tweede spoor richt zich op het realiseren van doelen 2 en 3, en verkent de dynamiek in, en belemmeringen voor verandering in het gebied op basis van reflectie vanuit het perspectief van de directbetrokkenen. Na verkennende gesprekken met een aantal personen in het gebied, zijn beide sporen parallel opgezet en uitgevoerd, zodat deze elkaar voedden bij het adresseren van de onderzoeksvragen
Voor dataverzameling zijn documenten bestudeerd (desk research); er zijn 11 betrokkenen met een centrale positie binnen de gebiedsonderneming geïnterviewd; er is uitgebreid gesproken met de directeur van de gebiedsonderneming Duinboeren en Maatschappij, en met twee medewerkers van LNV met ervaring met gebiedsgericht beleid; en er zijn twee reflectie-sessies georganiseerd. Een reflectie-sessie werd georganiseerd met betrokkenen van de Duinboeren en vertegenwoordigers van andere gebiedsinitiatieven in Nederland. De tweede reflectie-sessie werd georganiseerd met de Raad van Advies van de Gebiedsonderneming.
Lessen
De lessen en bevindingen uit het onderzoek worden opgeleverd in drie producten: (1) een beleidsadvies voor het Ministerie van LNV; (2) een brochure voor betrokkenen in het gebied; en (3) een wetenschappelijk artikel. De brochure en het artikel zullen t.z.t. online verschijnen.