Onderzoekers: dr. Jeroen Pronk, drs. Wilma Jongejan, dr. Tirza Bosma en dr. Sui Lin Goei
Over dit onderzoek
De onderbouw van het voortgezet onderwijs kenmerkt zich door een onrustig sociaal klimaat. Het sociaal klimaat in een klas bepaalt voor een groot deel in hoeverre leerlingen zich veilig en prettig voelen. Pesten of antisociaal gedrag heeft een sterke invloed op dit sociaal klimaat.
Het is voor veel docenten een uitdaging om grip te krijgen op het sociaal klimaat en in te grijpen bij knelpunten als pestgedrag. Docenten hebben veelal maar beperkt zicht op pesten, omdat dit grotendeels uit hun zicht gebeurt. Om de sociale veiligheid en het welzijn van leerlingen te versterken is ingrijpen en bijsturen in de sociale dynamiek echter nodig. Bestaande anti-pestprogramma’s spelen niet in op de unieke dynamiek van een klas en zijn vaak maar beperkt effectief. Dit project biedt docenten de tools om inzicht te krijgen in de unieke sociale dynamiek van een klas en hier vervolgens op passende wijze in te interveniëren.
PestPlotter
Onderbouwklassen uit het VO worden gescreend met het diagnostische instrument PestPlotter (Pronk & Goossens, 2016). De PestPlotter is een e-tool, gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek, waarmee de sociale- en pestdynamiek in een klas in kaart wordt gebracht. Het instrument bestaat uit een digitale vragenlijst die alle leerlingen van een klas individueel invullen. Zij beantwoorden vragen over elkaars gedrag en benoemen welke klasgenoten pestgedragingen vertonen of ondergaan. Met dit nominatiesysteem ontstaat er een representatief beeld van het sociaal klimaat in de klas. De PestPlotter geeft docenten inzicht in de aard en frequentie van pestgedrag, in pestrollen, sociale posities en het sociale netwerk in een klas.
SKILS
Docenten nemen deel aan een traject genaamd Sociaal Klimaat Interventie met Lesson Study (SKILS), dat plaatsvindt op de eigen school. SKILS richt zich specifiek op het versterken van het sociaal klimaat op basis van PestPlotter-uitkomsten en volgt hierbij de effectieve werkwijze van Lesson Study. Lesson Study is een beproefde professionaliseringsaanpak voor docenten, waarbij de focus op het leren van leerlingen ligt (de Vries, Roorda & van Veen, 2017).
SKILS biedt een systematische werkwijze voor teams van vier tot zes docenten, die gezamenlijk aan de slag gaan met het versterken van het sociaal klimaat van een klas waaraan zij lesgeven (zie model SKILS hieronder). Zij ontwerpen interventies voor de sociale klassendynamiek en onderzoeken hoe deze uitpakken. De verantwoordelijkheid voor de aanpak ligt hiermee niet bij de individuele docent, maar wordt gedeeld met collega’s. De inbreng van inzichten en ideeën van verschillende docenten in dit proces werkt verrijkend en versterkend. De beoogde opbrengsten van de werkwijze zijn dan ook niet alleen een verbeterd sociaal klimaat, maar ook een toename van kennis, inzichten en handelingsrepertoire van docenten.
Bekijk het SKILS model (.png).
Onderzoek
Het onderzoek ‘Competentieversterking van docenten met PestPlotter en Lesson Study: samenwerken aan sociale veiligheid in de klas’ loopt in de schooljaren 2018-2019 en 2019-2020 op drie VO-scholen en richt zich op docenten van onderbouwklassen.
Onderzocht wordt of en in hoeverre SKILS effect heeft op (1) het inzicht van docenten in de sociale klassendynamiek, (2) de door docenten ervaren competentie in het interveniëren binnen de sociale klassendynamiek en (3) het door leerlingen ervaren sociaal klimaat. Hiervoor worden voorafgaand aan het SKILS-traject en na afloop ervan met vragenlijsten en interviews verschillende data verzameld bij deelnemende docenten en leerlingen.
Publicaties
Jongejan, W., Pronk, J., Bosma, T., & Goei, S. L. Sociaal Klimaat-Interventie met Lesson Study (SKILS). Remediaal, 2021-1, 16-18.
Jongejan, W., Pronk, J., & Bosma, T. (2019). Sociale veiligheid in de klas: inzicht en interventie. Remediaal, 2019-1, 16-19.
Pronk, J., Jongejan, W., Bosma, T., & Goei, S. L. (in druk). De klassendynamiek in beeld: Visualiseren en Interveniëren. JSW.
Timmerman, K., & Zeeman, P. (2019). Lesson Study voor sociale veiligheid: praktijkvoorbeeld. Remediaal, 2019- 3/4, 58.
Terug naar het overzicht van onderzoeksprojecten.