De projecten beslaan de hele breedte van het Sociale- en Geesteswetenschappen (SGW)-onderzoeksveld, sommigen met een interdisciplinair of domeinoverstijgend karakter. De toegewezen projecten van de Vrije Universiteit Amsterdam zijn:
TEND: De aard van sociaal ontwrichtende technologieën van hoogleraar filosofie Catarina Dutilh Novaes en filosoof Guido Löhr.
Nieuwe technologieën veroorzaken aanzienlijke verstoringen voor individuen en samenlevingen. Hoewel technologische innovatie doorgaans bedoeld is om het leven van mensen te verbeteren (bijvoorbeeld door de efficiëntie te vergroten), heeft innovatie vaak ook ongewenste, destructieve effecten. Het meest voor de hand liggende voorbeeld zijn de fossiele brandstoffen technologieën, die tot wenselijke gevolgen hebben geleid, zoals efficiëntie in productie en mobiliteit, maar ook tot catastrofale klimaatverandering. Dutilh Novaes en Löhr zullen een nieuwe ecologische benadering van technologische verstoring ontwikkelen om te onderzoeken hoe dergelijke verstoringen het beste kunnen worden beheerd.
Meer dan alleen Gender: De Invloed van Intersectionele Stereotypen op Beoordelingen in de Arbeidsmarkt van hoogleraar Sociaal-Economie Klarita Gërxhani en gedragseconoom Katharina Brütt.
De arbeidsmarkt draagt aanzienlijk bij aan ongelijkheid, waarbij vrouwen over het algemeen minder verdienen en belemmeringen ervaren voor hun carrière. Het onderzoek richt op een beter begrip van hoe stereotypen kunnen bijdragen aan deze kloof. Gërxhani en Brütt zullen onderzoeken hoe stereotypen worden gevormd wanneer individuen worden gekenmerkt door meerdere sociale identiteiten, zoals geslacht, ras en sociaaleconomische status. Bijvoorbeeld, stereotypen over de competentie van een vrouw kunnen niet alleen worden beïnvloed door haar gender, maar ook door haar ras en sociaaleconomische achtergrond. Zij zullen theoretisch en empirisch analyseren hoe samengestelde identiteiten de stereotypenvorming beïnvloeden en bijdragen aan genderongelijkheid op de arbeidsmarkt.
Echt Nep: Hoe immersieve desinformatie beïnvloedt wat mensen geloven van hoogleraar Virtual Reality en Communicatie Tilo Hartmann.
Immersieve desinformatie—realistische, door AI gemaakte inhoud die echt aanvoelt, zoals deepfakes of misleidende 3D-video’s in virtual reality—vormt een nieuw risico. Traditioneel desinformatieonderzoek richt zich vooral op tekst, maar immersieve inhoud kan wellicht mensen sterker beïnvloeden door levensechte ervaringen te creëren. Hartmann onderzoekt hoe deze realistische digitale ervaringen ons denken beïnvloeden en mensen mogelijk tot foute overtuigingen kunnen brengen. Met vier studies probeert hij te verklaren hoe sterk immersieve desinformatie mensen beïnvloedt, hoe dat gebeurd, en wat welke nieuwe manieren zijn om deze krachtige vorm van misleiding tegen te gaan.
De optimale combinatie: modelspecificatie en inferentie voor hybride machine-learning-econometrische modellen van hoogleraar Financiële Econometrie André Lucas.
Nieuwe technieken zoals deep learning en grote taalmodellen (LLM's) worden steeds vaker toegepast in het dagelijks leven en de beleidscontext. Het kwantificeren van onzekerheid voor deze modellen blijft echter relatief onontgonnen gebied. Lucas gaat op drie gebieden aan de slag met: 1. het construeren van hybride modellen die de sterke kanten van econometrische en machine-learning modellen combineren en dit toe te passen oo de verspreiding van fijnstofdeeltjes;2. het opstellen van onzekerheidsmarges voor bovenstaande modellen; 3. het ontwikkelen van onzekerheidsmarges voor modellen voor ongestructureerde data zoals tekst en beeld, en een study naar de kwaliteit van klimaatrisico-verslaggeving door banken.
Logisch redeneren in Alexandrië in de 5e-6e eeuw nC van hoogleraar Oude Filosofie Marije Martijn en Maria Chiara Parisi.
Hoe filosofie te doceren in woelige tijden? Alexandrië, het "Oxford" van de 5e-6e eeuw, was getekend door politieke onrust. De filosofische scholen daar concentreerden zich op logisch en wiskundig redeneren. Middels "op praktijk gebaseerde geschiedschrijving van de filosofie" onderzoekt Martijn met haar collega’s of dat was omdat logica en wiskunde onpartijdig leken. En waren ze dat eigenlijk wel?
Wanneer moeten ethisch betwiste markten toegestaan worden? van Theo Offerman (UvA) en universitair docent gedrags- en experimentele economie Andreas Ziegler.
Veel maatschappelijke problemen zijn in de kern markt-ontwerp vraagstukken. Waar huidig onderzoek de focus legt op efficiency, willen Offerman en Ziegler de fairness percepties van mensen meenemen. Zij onderzoeken waarom mensen bezwaar hebben tegen de oplossingen aangereikt door economen. Dit helpt ons in de zoektocht naar aangepaste ontwerpen die meer steun van mensen krijgen. Het onderzoek betreft markten waarin verkopers prijzen dynamisch vaststellen en markten waarin consumptie negatieve effecten voor anderen opleveren. Zij onderzoeken ook waarom markten voor challenge trials en orgaan donatie niet bestaan, en of er ontwerpen bestaan die mensen wel wenselijk vinden.
De Irires-taal – Heden, verleden en toekomst van een onlangs onthulde taal van Nieuw-Guinea van linguïst Antoinette Schapper.
Irires is een bedreigde en bijna volledig ongedocumenteerde taal die gesproken wordt op de Vogelkop van het eiland Nieuw-Guinea. Zelfs de haastig verzamelde woordenlijsten die zo typisch zijn voor dit eiland ontbreken voor deze taal. In de moderne geglobaliseerde wereld is een voorheen onbekende taal als Irires een zeldzaamheid die een nieuwe bril vormt waardoor linguïstische diversiteit en de ontwerpruimte van menselijke taal evenals modellen van bevolkingsgeschiedenis en theorieën over taalverandering bestudeerd kunnen worden. Het project van Schappervormt een zeer gerichte, synthetische studie van het heden, het verleden en de toekomst van de Irires-taal.
Generatie Zzz (GenZzz): Schoolstarttijden verlaten om adolescenten beter te laten slapen van gezondheidswetenschappers UHD Maartje van Stralen en UD Bonnie van Dongen, samen met senior onderzoeker Gezond Leven bij de GGD Amsterdam Vincent Busch en postdoc onderzoeker Gezondheidswetenschappen Danique Heemskerk.
Slaap is cruciaal voor de gezondheid en schoolprestaties van adolescenten. Echter, de vroege starttijden van middelbare scholen lopen niet synchroon met hun verlate biologische klok waardoor ze onvoldoende slapen. Het veranderen van schoolstarttijdenbeleid is echter complex en veel scholen weten niet hoe dit aan te pakken. Van Stralen en Van Dongen willen achterhalen welke factoren en processen hierin een rol spelen en hoe die te beïnvloedden. Hiertoe ontwerpen zij samen met scholen, ouders, adolescenten en gemeenten een toolkit die scholen ondersteunt dit zelf te doen. Deze toolkit evalueren ze vervolgens op praktische bruikbaarheid en daadwerkelijke impact op schoolbeleid en slaapgezondheid van leerlingen.
Synthetische avonturen: (on)houdbaarheid en (on)gemak bij het ontwerpen, maken en gebruiken van buitenkleding van universitair docent ontwerpgeschiedenis en -theorie Jane Tynan.
Synthetische stoffen met een petroleumbasis kunnen zeer efficiënt zijn wanneer het gaat om het droog houden van mensen, maar afhankelijkheid van niet-hernieuwbare textielsoorten voor buitenrecreatie is qua duurzaamheid onhoudbaar. Tynan onderzoekt de culturele drijfveren achter de groei van de consumptie van buitenkleding in het licht van milieuproblemen. Door ontwerpers en consumenten te volgen, onderzoek tzij in welke mate normatieve opvattingen over het weer de niet-duurzame praktijken in de kledingindustrie in stand houden. De focus op weerbestendige kleding benadrukt wat het decarboniseren van kledingcultuur de praktijk betekent en biedt tegelijkertijd handvatten om culturele en sociale belemmeringen bij het aanpakken van de klimaatproblematiek te begrijpen.
Waarom desinformatie blijft hangen: Onderzoek naar onderliggende mechanismes en effectievere interventies van communicatiewetenschappers Ivar Vermeulen en Ellen Droog.
Huidige interventies tegen desinformatie-effecten (bijv. weerleggingen, waarschuwingen, inoculatie, mediawijsheidstrainingen) verminderen weliswaar geloof in desinformatie, maar zijn minder effectief in het tegengaan van haar bredere persuasieve effecten (bijv. negatieve attitudes en institutioneel wantrouwen). Vermeulen en Droog betogen dat desinformatie-interventies hun doel missen door te focussen op het weerleggen van de desinformatie zelf, in plaats van wat mensen uit desinformatie afleiden. Voortbouwend op klassieke en moderne (media-)psychologische paradigma's ontwikkelen zij een model dat verklaart waarom abstracte overtuigingen beter bestand zijn tegen correctie dan specifieke overtuigingen. Op basis van deze inzichten ontwikkelen en testen ze enkele nieuwe interventies.
De pot verwijt misschien de ketel dat hij zwart ziet. Zijn rechtspsychologische deskundigenrapporten vrij van denkfouten? van hoogleraar rechtspsychologie Annelies Vredeveldt.
Rechtspsychologen schrijven regelmatig deskundigenrapporten in rechtszaken. Die rapporten kunnen het oordeel van rechters en juryleden beïnvloeden. Vaak staat in die rapporten dat denkfouten de beslissingen van betrokkenen gekleurd kunnen hebben. Zo kunnen politieagenten last hebben van confirmation bias door zich enkel te richten op bewijs dat hun verdenkingen ondersteunt en tegenstrijdige informatie te negeren. Het betreft denkfouten die diepgeworteld zijn in het menselijk redeneren. Maar worden rechtspsychologen zelf eigenlijk daar dan niet ook door beïnvloed? Vredeveldt zal met haar collega’s Nederlandse rechtspsychologische deskundigenrapporten analyseren en vier experimenten uitvoeren om te testen of de beslissingen van rechtspsychologen zelf ten prooi vallen aan denkfouten.
