Wat is uw vakgebied?
Mijn vakgebied is de filosofie van de natuurkunde. Ik heb natuurkunde gestudeerd, maar eigenlijk beschouw ik de natuurkunde als een middel, niet als een doel. Het doel is voor mij het begrijpen van de werkelijkheid. Wat is tijd? Wat is ruimte? Waarom zie ik licht op een deur, en wat ís licht eigenlijk? Die vragen intrigeren me enorm, en uiteindelijk zijn dat filosofische vragen. Ik wil weten hoe de werkelijkheid in elkaar zit. Niet omdat ik denk dat we daar ooit helemaal achter zullen komen, maar om te begrijpen wat we wél met zekerheid kunnen zeggen. Ik kan bijvoorbeeld zo in gedachten verzinken bij de voordeur, gewoon door me ineens af te vragen wat een deur eigenlijk is. Dat soort verwondering verrijkt mijn leven enorm. Mijn werk is geen 9-tot-5-baan, het is mijn passie. Ik denk er 24/7 over na.
Hoe is die fascinatie ontstaan?
Ik begon ooit met een studie natuur- en sterrenkunde. Ik wilde begrijpen hoe het heelal werkt. Maar tijdens die studie merkte ik dat ik vooral leerde programmeren. De écht grote vragen, zoals de oorsprong van het universum of de aard van de werkelijkheid, die kwamen nauwelijks aan bod. Tot ik een college kreeg over wetenschapsfilosofie. Toen viel het kwartje: de vragen die mij bezighouden zijn niet puur natuurkundig, maar ook filosofisch. Sindsdien combineer ik die twee werelden.
Hoe brengt u die fascinatie over op uw HOVO-cursisten?
Ik vertel uiteraard over theorieën en denkrichtingen, maar ik probeer vooral aan te sluiten bij wat cursisten zélf bezighoudt. En dan ontstaat er een gesprek. Soms schrijf ik ook een blog of neem ik korte video’s op om bepaalde onderwerpen verder toe te lichten. Volgend jaar wil ik misschien een podcast maken, al moet ik daar nog tijd voor vinden.
Kunt u een voorbeeld geven van iets dat uw cursisten écht verraste?
Ja! Veel mensen denken dat Einstein zich tegen de kwantummechanica keerde. Maar dat klopt niet helemaal. Hij kreeg in 1921 de Nobelprijs voor het foto-elektrisch effect – een fenomeen dat juist voortkomt uit de kwantummechanica. Hij werkte dus wel degelijk aan dat terrein. Het beeld van de koppige, chagrijnige Einstein die niet mee wilde met de tijd is dus niet helemaal terecht. Zulke verhalen corrigeren vinden cursisten vaak verrassend én verhelderend.
Wat vindt u zo leuk aan lesgeven aan volwassenen?
Het niveauverschil in de groep is groot, van mensen die er net instappen tot mensen die zich al jaren in deze thema’s verdiepen. Dat is een uitdaging, maar ook heel verrijkend. Een van de bekendste formules van Einstein is natuurlijk E = mc² (energie is massa vermenigvuldigd met de lichtsnelheid in het kwadraat). Deze formule gaat over de zogenaamde rustmassa, oftewel de massa van een object dat in rust is, dus niet beweegt. Tegelijkertijd stelt Einsteins relativiteitstheorie juist dat beweging relatief is: het zou in de natuurkundige theorie eigenlijk niet mogen uitmaken of iets beweegt of niet. Beweging is afhankelijk van het perspectief van de waarnemer. Stel je een voetbal voor die van links naar rechts beweegt met 10 kilometer per uur. Voor ons is dat beweging, maar voor een mier die boven op de bal zit, lijkt de bal helemaal niet te bewegen. Vanuit zijn perspectief staat de bal stil. Daarom is het idee van ‘rust’ of ‘beweging’ eigenlijk relatief, en mag snelheid volgens de theorie geen fundamentele rol spelen in de beschrijving van de natuur. Tijdens een cursus stelde iemand een scherpe vraag: “Hoe kunt u dan spreken over rustmassa als rust zelf een relatief begrip is?” Dat vond ik een hele goede opmerking, en ik heb er later ook nog een stuk over geschreven. Door dat soort vragen word ik zelf ook weer aan het denken gezet, en dat vind ik het mooiste van lesgeven: dat het me blijft uitdagen en scherp houdt.
Wat is het onderwerp van uw volgende cursus?
Zwarte gaten! In mijn boek over Einstein uit 2021 heb ik ze wel genoemd, maar niet echt uitgediept. Nu ik me voorbereid op deze cursus, merk ik hoeveel interessante vragen erbij komen kijken. Hoe leg je dit helder uit? En wat roept dat op bij cursisten? Zwarte gaten zijn enorm boeiend omdat ze raken aan de grenzen van wat we met onze huidige natuurkundige theorieën kunnen verklaren. In de natuurkunde werken we met twee grote pijlers: de relativiteitstheorie van Einstein, die goed werkt bij grote objecten zoals planeten, en de kwantummechanica, die juist op hele kleine schaal werkt, zoals bij atomen. Maar die twee theorieën spreken elkaar soms tegen. Een zwart gat, het eindstadium van een ster, vormt een soort ‘testgebied’ waarin beide theorieën tegelijk van toepassing lijken. Dat levert allerlei fundamentele vragen op. Wanneer gebruik je welke theorie? Waar ligt de grens? En wat zegt dat over hoe het universum ontstaan is? Dat zijn de vragen waar ik in de cursus graag met deelnemers over nadenk.
En is dat te volgen zonder wiskundige achtergrond?
Zeker. Je hoeft geen wiskundige te zijn om mee te kunnen doen. Als je een coördinatenstelsel snapt en niet bang bent voor een vergelijking, dan kom je al een heel eind. Ik leg alles zo helder mogelijk uit.
Waarom is volwasseneneducatie volgens u belangrijk?
Volwassenen dragen verantwoordelijkheid, als burgers, als stemmers. Dan is het belangrijk dat je kritisch blijft denken, juist in een tijd van desinformatie en AI. Volwasseneneducatie helpt mensen om nieuwsgierig en zelfstandig te blijven denken. Dat is essentieel.
Tot slot: is er iets wat u zelf nog graag zou willen leren?
Zóveel! Ik ben erg geïnteresseerd in de geschiedenis van de oudheid, maar ook in hoe emoties werken en hoe mensen op elkaar reageren. En binnen de natuurkunde wil ik graag dieper duiken in het standaardmodel en de rol van bewustzijn in kwantummechanica. Want daar raken filosofie en natuurkunde elkaar op een heel fundamentele manier. Momenteel schrijf ik daar een boek over!
Wilt u meer weten over de cursussen van Fedde Benedictus?
- Zwarte gaten in ons heelal (fysiek)
data: 14, 17, 21 en 24 juli 2025 - Najaar: Op zoek naar de grenzen van de natuurkunde (aanmelding vanaf 21 mei 2025)