Annemarie is afdelingshoofd van VU-NT2. Zij is tevens een ervaren docent NT2, docentopleider en coördinator van VU-NT2 Expert (materiaalontwikkeling en advies). Haar specialisme is Alfabetisering NT2.
Elke burger heeft geletterdheid nodig om te kunnen participeren in onze samenleving en digitale kenniseconomie. Voor vrijwel elk beroep in Nederland moet je kunnen lezen en schrijven en de meeste communicatie met instanties en overheden verloopt digitaal (Expertisegroep Alfabetisering & BVNT2, 2021). Onderzoek van PwC (2018) laat zien dat laaggeletterdheid de Nederlandse samenleving jaarlijks bijna 1 miljard euro kost. Sommige laaggeletterden zijn in Nederland geboren of wonen hier al lang. Sommigen spreken Nederlands, anderen een beetje, of nog niet.
Ook onder nieuwkomers is een grote groep mensen kortgeschoold of helemaal niet naar school geweest in het land van herkomst. In Alfa NT2-onderwijs leren deze jongeren en volwassenen niet alleen Nederlands, maar werken ze ook aan lezen, schrijven en schoolse en digitale vaardigheden. De Alfa NT2-doelgroep is zeer divers. Onderling zijn er grote verschillen in voorkennis, leertempo en leersucces. Sommigen zijn al geletterd in een ander schrift, anderen kunnen in geen enkel schrift lezen en schrijven. Een grote groep zit daar ergens tussenin: ze kunnen een beetje lezen en schrijven in een eerder geleerd schrift, maar zijn nog niet volledig geletterd (Kurvers & Nuwenhoud, 2022).
ISK en Z-route
Jongeren krijgen in de Internationale Schakelklas (ISK) zo’n twee jaar de tijd om Nederlands te leren en geletterd te worden. Inburgeringsplichtige volwassenen doen dat veelal in de Z-route, waar ze 800 uur les krijgen en 800 uur participeren. Anderstalige volwassenen die niet (meer) inburgeringsplichtig zijn, hebben in hun gemeente vaak toegang tot korte cursussen voor praktische geletterdheid.
Welke vorm van onderwijs mensen ook volgen, hun leerproces is meestal nog niet voltooid als de lessen stoppen. Het inhalen van alles wat je normaal leert op de basisschool en tegelijkertijd een nieuwe taal leren kost veel tijd, omdat het om meerdere complexe vaardigheden gaat. Daar komt een andere onderwijscultuur dan vaak nog bij.
Visie VU-NT2
Bij VU-NT2 zetten we ons in voor het professionaliseren van het onderwijs Alfabetisering NT2 voor jongeren en volwassenen. Dit doen we vanuit onze kennis van en visie op het Alfa-NT2 onderwijs, die hieronder puntsgewijs is weergegeven.
- Alfa NT2-onderwijs is gericht op een verbetering van de positie van nieuwkomers die nog niet of weinig naar school zijn geweest. Zij krijgen alsnog een kans om vaardigheden te verwerven die zij nog niet hebben opgedaan. Alfa NT2-onderwijs is dus tweedekansonderwijs. Het gaat hierbij niet alleen om leren lezen en schrijven, maar ook om mondelinge en schriftelijke communicatie, digitale vaardigheden, functioneel rekenen en kennis van bijvoorbeeld burgerrechten, gezondheidszorg en het schoolsysteem.
- Het heeft zin om te investeren in Alfa NT2-onderwijs voor jongeren en volwassenen, laat onderzoek zien. De opbrengsten van de scholing zijn echter soms pas na jaren zichtbaar. Als je wilt vaststellen wat een Alfa NT2-cursus oplevert, dan moet je de leerder dus langer blijven volgen en je moet verder kijken dan de score op een toets (Reder, 2020, Kurvers, 2024).
- Toetsen die een indicatie geven van ‘leerbaarheid’, geven geen goed beeld van de potentie van de Alfa NT2-leerder. Zo’n eenmalige toets geeft weliswaar informatie over de mate waarin schoolse en cognitieve vaardigheden al ontwikkeld zijn, maar voorspelt niet of de leerder die vaardigheden kan ontwikkelen. Een verlengde intake van minimaal tien weken met goede observatierichtlijnen en gekwalificeerde docenten is nodig om de leervaardigheid en het welzijn van de leerders goed in te kunnen schatten (Nuwenhoud, 2021).
- In goed Alfa NT2-onderwijs wordt steeds gewerkt aan twee zaken als het gaat om de taal: de taal leren én (beter) leren lezen en schrijven in die nieuwe taal. Alfa NT2-onderwijs ziet er anders uit dan het lees- en schrijfonderwijs dat kinderen op de basisschool krijgen. Niet alleen zijn er aanzienlijk minder tijd en middelen beschikbaar en moet er eerst nog Nederlands geleerd worden, ook richten (jong)volwassenen zich al direct op functionele lees- en schrijfdoelen. Het gaat dan om doelen als een online afspraak maken bij een instantie. Ook functioneel rekenen en digitale vaardigheden horen bij Alfabetisering NT2 (Kurvers & Nuwenhoud, 2022; Divosa/ITTA/VU-NT2, 2021).
- Geletterdheid groeit door gebruik. Mensen leren beter leren lezen en schrijven door in hun dagelijks leven geschreven tekst te gebruiken. Lees- en schrijfonderwijs heeft meer impact als er in de lessen aan authentieke taken gewerkt wordt. Hoe meer dat gebeurt, hoe groter de kans dat er in het dagelijks leven ook geschreven taal wordt gebruikt, wat uiteindelijk leidt tot een betere geletterdheid. Wanneer de context herkenbaar en concreet is, gaan volwassenen na afloop van de cursus meer geschreven taal gebruiken, waardoor hun niveau uiteindelijk hoger wordt (Reder, 2020).
- Voor spreken geldt hetzelfde: blootstelling aan taal is de drijvende kracht voor taalverwerving (Tomasello, 2003). Interactie en echte communicatie in de les zijn noodzakelijk om Nederlands te verwerven. Ook de buitenschoolse wereld speelt daar een grote rol bij. In echte situaties wordt er op verschillende manieren geoefend met wat er in de les is aangeboden, zowel gestuurd door een buitenschoolse opdracht als ongestuurd, in spontane situaties. De ontvangende samenleving heeft dus ook een verantwoordelijkheid als het gaat om het leren van Nederlands door nieuwkomers. Die zullen de taal pas echt verwerven als zij hem kunnen gebruiken in communicatie met gelijkwaardige gesprekspartners, met wie zij een positief contact hebben (Nuwenhoud, 2021).
- Alfabetisering vraagt om veel specifieke kennis en vaardigheden van de docent. Er is echter meer nodig dan het opleiden van specialisten Alfabetisering NT2. Kwalitatief goede programma’s vragen om een brede verspreiding van kennis bij ISK-scholen, praktijkscholen, taalaanbieders, klantmanagers, taalvrijwilligers, docententeams, controlerende instanties en opdrachtgevers zoals gemeenten. In die zin is Alfabetisering NT2 dus geen vak apart, maar een zaak van vele betrokkenen die zouden moeten samenwerken en kennis en ervaring met elkaar zouden moeten delen (Nuwenhoud, 2019).
Voor meer informatie en vragen over professionalisering van Alfa-NT2 onderwijs: Annemarie Nuwenhoud, a.nuwenhoud@vu.nl
Referenties
- Divosa/ITTA/VU-NT2 (2021). Brievenreeks Kwaliteit van taal. 8. Alfabetisering. Divosa. Geraadpleegd van: https://www.divosa.nl/publicaties/hoe-stuur-je-op-kwaliteit-het-taalaanbod-onder-de-nieuwe-wet-inburgering
- Expertisegroep Alfabetisering & BVNT2 (7 april 2021). Zorgen om de Z-route. Geraadpleegd van: Zorgen-om-de-Z-route.pdf (bvnt2.org)
- Kurvers, J. (2024). Practice makes perfect. Over onderzoek naar lang en breed leren. Les 231, 42 (3), 33-36.
- Kurvers. J. & A. Nuwenhoud (2022). Alfabetisering. In F. Kuiken & S. Andringa (red.), Handboek Nederlands als Tweede Taal in het volwassenenonderwijs, derde, herziene druk. p. 367-401. Coutinho.
- Nuwenhoud (2019a). De specialisatie C.1 Alfabetisering: een vak apart, of niet? In S. Verhallen (red.), Vakwerk 13. Achtergronden van de NT2-lespraktijk (pp 9-16). Boom NT2.
- Nuwenhoud, A. (2021). Basisboek Alfa NT2. Coutinho.
- Nuwenhoud, A. (Reder, S. (2020). A lifelong and life-wide framework for adult literacy education. Adult Literacy Education, 2(1), 48-53.
- PWC (2018). Maatschappelijke kosten laaggeletterdheid. Stichting Lezen en Schrijven.
- Tomasello, M. (2003). Constructing a language. A usage-based theory of language acquisition. Harvard University Press.