Seniorisme
Ruim de helft van de Nederlanders is inmiddels ouder dan vijftig jaar. Maar het woord ‘ouderen’ roept nog altijd meer negatieve associaties op dan positieve. In een onderzoek van de Nationale Denktank* (2023) bleek dat in 1100 mediaberichten het woord ‘ouderen’ werd geassocieerd met ‘afhankelijk’, ‘verval’, ‘bazig’, ‘zwak’ en ‘eenzaam’. Slechts 365 keer werd ‘oud’ in verband gebracht met woorden als ‘ervaren’, ‘wijs’ en ‘warm’. Deze negatieve beeldvorming is niet onschuldig. ‘Seniorisme’ leidt er onder meer toe dat mensen liever niet met ‘oud’ of ‘ouder’ willen worden geassocieerd. Dat kan het zelfbeeld ondermijnen en leidt ertoe dat mensen de ogen sluiten voor de uitdagingen die deze levensfase met zich meebrengt.
Maar wie de ogen sluit, ziet ook niet welke antwoorden er mogelijk zijn op vraagstukken rond bijvoorbeeld zingeving, arbeidsparticipatie of een passende leefomgeving. Is het niet beter om de ontkenning (‘ik ben niet oud’) te verruilen voor de omarming van die nieuwe levensfase en vanuit een onderzoekende houding te kijken naar wat die met zich meebrengt?
Zingeving
Dan zie je en erken je dat bijvoorbeeld zingevingsbehoeften veranderen in de loop van het leven. In zijn algemeenheid is zingeving ‘het leiden van een leven dat voldoening geeft met (een zoektocht naar) een doel en betekenis, dat persoonlijk is en kan veranderen met interesses en leeftijd’. Volgens de psycholoog Victor Frankl is “Het geven van zin aan het eigen leven de diepste behoefte van de mens en tegelijkertijd de sterkst-gezondmakende kracht”. Stoppen met werk, overlijden van naasten, het wegvallen van je sociale netwerk kunnen allemaal leiden tot vermindering van zingeving. Maar dat alles betekent niet dat het leven daarmee zinloos is geworden!
Leren is levenswerk
Het gaat te ver om in dit artikel alle aspecten van zingeving op latere leeftijd te bespreken. Maar vanuit mijn positie als programmadirecteur heb ik me regelmatig afgevraagd in hoeverre HOVO een (bescheiden) rol kan spelen in de behoefte aan zingeving. Uit talloze gesprekjes met cursisten tijdens de pauze, in gesprekken met docenten en door veel commentaren uit cursusevaluaties, wordt mij keer op keer duidelijk dat HOVO bijdraagt aan zingeving. Het antwoord op de vraag ‘Kan HOVO een rol spelen in zingevingsbehoeften?’ is daarom voor mij positief. Een HOVO-cursus geeft mensen kennis en inzicht, schenkt voldoening, is verrijkend en brengt vreemden in contact met elkaar. Het brengt deelnemers in contact met grotere vraagstukken en thema’s dan het louter individuele: een dieper inzicht in actualiteit of verleden, geraakt en verrast worden door docenten of door elkaar. De invulling van zingeving verschilt per persoon en varieert van persoonlijk geluk tot bijdragen aan een groter geheel. Maar ik geloof dat HOVO in vele invullingen van zingeving een rol kan spelen.
Voorbij het grijze
De collegezalen zitten vol vijftigplussers die in de samenleving veel betekenen en betekenden. Zij hebben tezamen een indrukwekkende hoeveelheid levenservaring: leraren, politici, beleidsmakers, ingenieurs, bergbeklimmers, verpleegkundigen, psychologen. Ze hebben of hadden macht en invloed. Ze boden en bieden inspiratie, kennis en troost. Achter de grijze (of gekleurde) haren en leesbrillen schuilen boeiende levens van mensen die liefdes hebben gevonden en verloren, carrièrepaden zijn ingeslagen, keuzes hebben gemaakt die naar succes of falen leidden, talloze ontwikkelingen hebben doorgemaakt die ze tot interessante mensen maakten. Hen samenbrengen in een inspirerende lesomgeving brengt ook al die ‘zin in kennis’ samen. Zo dragen wij als HOVO op onze eigen wijze bij aan de zingevingsbehoefte van onze misschien wat oudere, maar doorgaans zeer wijze, medemens.
Reageren?
Wij zijn nieuwsgierig naar wat HOVO voor u betekent. Wilt u reageren? Dat kan, via hovo@vu.nl t.a.v. Carolien van Bergen. Als u het leuk vindt, delen we uw verhaal (anoniem, of als u er toestemming voor geeft met naam) in een volgende nieuwsbrief.
*Stichting de Nationale DenkTank organiseert elk jaar een Nationale DenkTank met twintig jonge ambitieuze denkers en doeners vanuit verschillende studieachtergronden om een maatschappelijk probleem te lijf te gaan. In 2023 was het thema ‘vergrijzing’. U kunt hier het volledige rapport lezen.