P = Petra Bolhuis
A = Arwen Rosenberg-Meereboer
Wat is uw vakgebied?
P: Ik ben filosoof. De insteek van mijn cursussen is vaak hoe we maatschappelijk relevante thema’s kunnen verhelderen en duiden aan de hand van filosofische inzichten. Hannah Arendt is een van mijn favoriete filosofen, maar ik heb me ook in Foucault en meer hedendaagse denkers verdiept.
A: Mijn vakgebied is filosofie, ik heb in Groningen gestudeerd, en werk momenteel aan mijn promotieonderzoek aan de faculteit voor filosofie in Åbo Akademi, Finland.
Wat is er veranderd in uw vakgebied in de afgelopen decennia?
P: De filosofie klimt steeds meer uit haar ivoren toren en houdt zich meer dan voorheen bezig met de vraag hoe je kunt nadenken over maatschappelijke ontwikkelingen en je eigen rol daarin. Ik heb de indruk dat filosofie dichter bij de concrete werkelijkheid is komen te staan, en dat juich ik toe.
A: Ik denk dat verlaten van de ivoren toren ook heeft geleid tot een meer multidisciplinaire benadering van filosofie, waarbij er meer communicatie plaatsvindt tussen verschillende vakgebieden. Filosofen denken na over hoe ze filosofie kunnen toepassen op andere vakgebieden en hoe ze daar iets aan kunnen bijdragen. In mijn optiek is filosofie vooral een denkgereedschap dat op elk niveau kan worden toegepast, waardoor het ook voor veel mensen bruikbaar is.
Wat verrast cursisten het meest tijdens uw cursussen?
P: Mensen waarderen het wanneer een cursus hun persoonlijke ervaringen aanspreekt, terwijl ze ook nieuwe perspectieven ontwikkelen. In mijn recente cursus over vier vrouwen die in de jaren dertig van de vorige eeuw over de thema's van hun tijd nadachten, liet ik zien dat deze thema's ook relevant zijn voor onze huidige tijd. Ik vind het interessant om te ontdekken hoe dezelfde processen op verschillende plekken in deze tijd voorkomen. Als docent probeer ik de filosofie uit de geschiedenis toe te passen op situaties in onze eigen tijd. In mijn cursussen benadruk ik dan ook hoe deze kennis relevant kan zijn voor de huidige samenleving. Dat geeft cursisten soms een verrassend nieuwe kijk op zowel de denkers van toen, als op de huidige tijd.
In de zomer geeft u een cursus over Spooknarratieven. Wat moet ik me daarbij voorstellen?
A: De cursus “Spooknarratieven” gaat over hoe de verhalen die we met ons meedragen over het verleden, het werkelijke verleden nooit kunnen bevatten. Er ligt onder die verhalen altijd een dieper liggend verhaal. Dit onbelichte verleden “spookt” als het ware door ons heden en onze toekomst heen. In “Spooknarratieven” gaan we het hebben over dit verbrokkelde verleden, en het ‘bespookte heden’.
P: Ik kan het begrip verduidelijken aan de hand van een concreet voorbeeld. Yuval Noah Harari, een hedendaagse denker, schrijft in zijn boek “Homo Deus: Een kleine geschiedenis van de toekomst" over het gazon. Veel mensen hebben een gazon of grasveld. Tegenwoordig klinkt vaak de oproep om dit te laten verwilderen vanwege het milieu. Maar het verleden speelt ons hier parten. Het gazon is ontstaan als een statussymbool omdat mensen het idee hadden dat het rijkdom uitstraalde. Dit idee is ontstaan in het verleden toen een gazon werd gebruikt als een stuk land rondom een kasteel dat braak kon liggen. De eigenaar was rijk genoeg om het land te bezitten en personeel te hebben om het te onderhouden. Toen meer mensen welvarend werden, werd het een teken van hogere status om een netjes onderhouden gazon te hebben. Dit idee speelt vandaag de dag nog steeds door. Mensen blijven hun gazon maaien, hoewel anderen zeggen dat het beter is voor het milieu om het te laten verwilderen en dit ook gemakkelijker is voor henzelf. Maar als je dat doet, verlies je aanzien in de buurt omdat een strak gazon nog steeds wordt geassocieerd met welvaart.
A: Een ander voorbeeld is afkomstig van Derrida en gaat over rouw. Hij schrijft daarover dat bij het terugdenken aan de ander een 'trouwe ontrouw' nodig is. Je bent trouw aan de ander die er niet meer is en tegelijkertijd ben je diegene ontrouw. Immers, aan de ene kant moet je proberen de overledene mee te nemen het heden in, maar je weet ook dat dat niet kan. In het verhaal dat je in het ‘nu’ maakt, pluk je uit je herinnering maar een heel beperkt deel van die ander. Daarmee ben je dus ook ontrouw aan wie die ander werkelijk was.
En waarom zouden mensen deze cursus moeten volgen volgens u?
P: Het is een specialistisch onderwerp dat voor veel mensen onbekend is. Dat maakt het spannend op een bepaalde manier: komen er wel genoeg cursisten? Maar ook vorig jaar durfde HOVO Amsterdam het aan om een heel nieuw onderwerp in het programma te zetten, over ‘vibrant matter’ en dat is een hele leuke, goed beoordeelde cursus geworden. Ook “Spooknarratieven” is bij uitstek een cursus voor mensen die benieuwd zijn naar nieuwe ontwikkelingen in de filosofie!
Wat hoopt u uw cursisten mee te geven tijdens uw lessen?
P: De cursus “Spooknarratieven” gaat vooral over hoe je in het dagelijks leven wordt geconfronteerd met het verleden, zowel met je eigen verleden als met de geschiedenis. Voor deze en voor al mijn cursussen geldt: ik wil deelnemers graag denkgereedschappen aanreiken, oftewel manieren om na te denken over hoe filosofische onderwerpen in het dagelijks leven voor hen spelen. Dat kan variëren van levenskunst tot totalitarisme of Artificiële Intelligentie.
Wat maakt het lesgeven voor HOVO leuk?
P: Het is verrijkend om samen na te denken en ik waardeer het dat deelnemers input kunnen geven vanuit hun eigen vakgebied. Op mijn website heb ik daarom een rubriek 'Samen weten we meer'. Hier kan bijvoorbeeld een discussie ontstaan over een onderwerp waarvan ik minder verstand heb. Soms komt zo'n andere invalshoek ter sprake tijdens de lessen, maar de ruimte voor zijsporen is beperkt. Op de website kunnen ze met elkaar de diepte ingaan. Te zien welke uiteenlopende perspectieven mensen hanteren, is zowel voor de deelnemers als voor mijzelf interessant. Een bioloog heeft bijvoorbeeld een ander verhaal na mijn cursus dan een theoloog of iemand die een praktisch beroep heeft uitgeoefend. Juist vanwege de uiteenlopende achtergronden van mensen is iedere cursus eigenlijk inherent multidisciplinair, wat ook voor mijzelf voedend is.
A: Ik vind het leuk dat mensen naar een HOVO-cursus zoveel verschillende achtergronden en beroepskennis meebrengen. Ik vind de multidisciplinaire behandeling van de filosofie belangrijk, en heb hier zelf ook veel aan.
U leert mensen veel en aangezien een mens nooit is uitgeleerd, is er iets waar u zelf nog meer over zou willen leren?
P: Ik wil met name meer leren over mijn eigen vakgebied. Dat is ook een van de voordelen van het geven van cursussen, je kunt steeds verder blijven leren. Wanneer je begint met een onderwerp waarvan je denkt ‘dat haakt wel aan, maar daar moet ik me nog verder in verdiepen’, dan kan ik daar heel gericht over nadenken, omdat ik daar dan bijvoorbeeld wel een cursus over wil geven. Dat maakt het ook een uitdaging voor mezelf, ik lees er zelf ook vaak veel omheen.
A: Momenteel ben ik bezig met mijn PhD, dus ik heb het gevoel dat ik vooral aan het leren ben. Ik focus me vooral op interdisciplinair werken. Daarbij duik ik ook in andere vakgebieden om te zien hoe dat van toepassing kan zijn op de filosofie en hoe ik dat kan gebruiken in mijn onderzoek.
Petra Bolhuis, u geeft deze zomer ook een cursus over Hannah Arendt, wat kunnen deelnemers in deze cursus verwachten?
P: De zomercursus over Hannah Arendt gaat met name over haar persoonlijke leven en hoe dat doorwerkt in haar denken. Ze staat momenteel volop in de belangstelling, met name vanwege haar onderzoek naar totalitarisme.
Petra Bolhuis geeft deze zomer en komend najaar verschillende cursussen.
Zomercursussen:
- Cursus Spooknarratieven: de tijd die uit zijn voegen is
startdatum: 3 juli | uiterste aanmelddatum: 26 juni - Cursus Arendt: leven en liefdes in brieven
startdatum: 3 juli | uiterste aanmelddatum: 26 juni
Najaarscursussen:
- Cursus Hannah Arendt (1951) en Achille Mbembe (2013) over imperialisme en uitsluiting (ook online)
- Cursus Filosofie als levenskunst
Aanmelding voor de najaarscursussen is mogelijk vanaf 26 mei a.s.