Interview “Maak informatica toegankelijk voor álle leerlingen”

In onze gedigitaliseerde samenleving heeft vrijwel elke leerling een mobieltje en tablet, lezen we elke dag over cryptomunten, cyberaanvallen, robotisering en privacy-issues en is er een enorm tekort aan IT-professionals. Toch staat de belangstelling voor Informatica vaak op een laag pitje en nemen digitale vaardigheden eerder af dan toe. Esther en Felienne maken zich sterk voor de toegankelijkheid van dit schoolvak voor élke leerling.

Even voorstellen
Esther Geenen (E) werkt als informaticadocent in het speciaal voortgezet onderwijs op het Pleysier College Westerbeek. Na een carrière in het bedrijfsleven stapte ze zo’n 14 jaar geleden over. Esther stond eerst onbevoegd voor de klas, haalde haar tweedegraadsbevoegheid en daarna een eerstegraads bij de VU Lerarenacademie, met vakdidacticus Felienne Hermans als mentor. Naast lerarenopleider is Felienne (F) computerwetenschapper/universitair hoofddocent bij de Universiteit Leiden en geeft zij les op het Lyceum Kralingen in Rotterdam. Felienne heeft Hedy, een programmeertaal voor kinderen ontworpen.

Hoe staat het met de digitale geletterdheid en vaardigheden?
E: Digitale geletterdheid staat bij veel scholen wel op de agenda, maar niet overal is er tijd om het keuzevak Informatica te ontwikkelen.
F: Jammer genoeg gebeurt dit vaak wel op scholen waar alles goed loopt en niet op scholen waar andere grote problemen zijn. Dit draagt - hoe begrijpelijk ook - bij aan de ‘digital divide’: leerlingen die thuis al veel meekrijgen en goed begeleid worden, zitten vaak op een school waar Informatica wordt gegeven.
E: Ook denken veel docenten dat leerlingen van zichzelf al digitaal vaardig zijn. 
F: Ja inderdaad! Leerlingen zitten bijvoorbeeld de hele dag op hun iPad zonder toetsenbord en muis. Ze weten soms niet eens hoe ze een hoofdletter moeten typen, dan houden ze de ‘a’ heel lang ingedrukt en dan hopen ze dat er vanzelf één komt. Ook vaardigheden als bestandsbeheer en zoekvaardigheden nemen eerder af dan toe.
E: Ik zeg vaak tegen mijn leerlingen: ik heb liever dat je iets goeds vindt op internet, dan dat je iets slechts zelf verzint. Het is zo belangrijk om goede informatie van de juiste bron te kunnen vinden. Op mijn school krijgen alle 3^e klassen digitale geletterdheid en -vaardigheden, daardoor komen ze in 4 havo iets meer digitaal vaardig binnen.

Wat houdt het vak Informatica eigenlijk in?
E:  Er is een nieuw curriculum waarin veel aan bod komt: grondslagen van informatica, structuur van hardware, logica van software, programmeren, algoritmiek, interactie en functioneel ontwerp. We kijken ook naar de praktijk: hoe zet je een informatiestructuur op binnen een bedrijf, hoe werk je projectmatig samen, cybersecurity, hackers, alles komt voorbij. Ze leren vaardigheden als websites bouwen, apps en user interfaces ontwerpen en programmeren. Kortom: divers, veelzijdig en toekomstgericht! 

Is er synergie met andere schoolvakken?
E: Elk jaar geef ik een presentatie aan ouders en kinderen en dan hoor ik ook wel vaak van collega’s dat ze eigenlijk niet precies wisten wat het vak nou inhield. Dus ik leg zelf vaak ideeën voor aan mijn collega’s. Zo ben ik in gesprek met de filosofie-docent voor een gezamenlijk project, want ook filosofie gaat over logica. Dat is een mooie combinatie.
F: Als er synergie is dan vaak met bètavakken als natuurkunde en biologie. Maar bij ons op school is het ook ingezet bij Engels, waar leerlingen hun ‘i-skills’ konden inzetten voor het maken van een videoverhaal.

Waarom is Informatica als keuzevak in de bovenbouw geen goede zaak?
F: Als je dan pas Informatica kunt kiezen, is dat voor de meeste jongens en vooral meisjes te laat. Zoek maar eens een 15-jarig meisje dat er spontaan voor kiest, die vind je bijna niet. Ze hebben dan al allerlei stereotypes ontwikkeld: ik kan dat niet, ik vind het niet leuk, niks voor mij. Een keuzevak maakt de kloof (die digital divide) eigenlijk alleen maar groter, want vooral kinderen uit gezinnen waar thuis computers zijn kiezen ervoor. Verplicht maken op iets jongere leeftijd is nóg belangrijker dan dat elke school het als keuzevak aanbiedt.
E: Ja, er is vaak een smalle kijk met veel vooroordelen. Meisjes kiezen relatief minder voor Informatica, terwijl het voor hen ook zo geschikt is. Er zijn briljante vrouwelijke programmeurs, kijk naar Felienne!

Hoe is dat op mavo en vmbo?
E: Daar is helemaal geen keuzevak Informatica. Terwijl het goed past bij die leerlingen, want er is veel werk in. Je hebt prachtige mbo-opleidingen voor netwerkbeheerder of programmeur en veel jongeren beginnen een eigen bedrijf. Maar de aansluiting met het vo is er nog niet.
F: Daaraan zie je een beetje dat er bias is bij de hoogopgeleiden die dit soort programma’s samenstellen. Het vmbo is vaak helemaal buiten het zicht, terwijl daar de meeste kinderen in Nederland naar toe gaan!

Jullie missie is ook om een centraal schriftelijk eindexamen (CSE) te realiseren. Waarom is dat zo belangrijk?
E: Dan hebben alle leerlingen hetzelfde niveau als ze naar een vervolgopleiding gaan. Natuurlijk is er het curriculum maar daar maak je als docent keuzes in. Dat zorgt voor grote verschillen tussen scholen en dat is lastig voor hogescholen en universiteiten die al die leerlingen als student binnenkrijgen.  
F: Als er geen CSE is, geeft dat ook een aparte status aan het vak en de docent, alsof het een ‘bijvakje voor de hobby’ is. Wist je dat Fries en zelfs dans een CSE hebben? Het kan toch niet zijn dat Informatica dat niet heeft!

Gaan jullie leerlingen vaak een studie doen in Informatica? Komt dat ook door jullie enthousiasme?
E en F: Ja, zeker de helft gaat iets met informatica doen. Je kunt het niet echt aan onze lessen toeschrijven want ze waren al enthousiast, maar we hebben dat enthousiasme in elk geval wel aangewakkerd.
F: Sommige jongens gaan mij testen, “eens kijken of die Hermans er echt veel van weet”. Hoort echt bij de leeftijd. 
E: Ik vind het gaaf dat ook veel meisjes voor zo’n studie kiezen en ik denk wel dat ik daar als docent wat invloed op heb.
F: Ja dat denk ik ook, alleen al het feit dat ze door ons een vrouw kennen die dit werk doet en in mijn geval dan ook nog programmeur is.

Zijn er inmiddels meer informatici die leraar willen worden?
E: Ik merk dat er in mijn omgeving zeker passie is voor het onderwijs, maar mensen kiezen meestal voor het bedrijfsleven.  
F: Ja, er is zoveel werkgelegenheid en het zijn goedbetaalde banen. Toch zit er gelukkig wel wat groei in aanmeldingen voor de lerarenopleidingen.  

Waarom is het zo leuk om les te geven?
Al is er elk jaar maar één leerling is die je helpt om zijn passie en talenten te ontdekken, dan heb je al zoveel impact, dat is echt fantastisch. Het is niet de makkelijkste baan maar het geeft zoveel voldoening. Ik hoor van vrienden die al jaren programmeur zijn dat ze wel eens denken: waar doe ik het allemaal voor? Dat vraag ik me nooit af, ik weet precies waar ik het voor doe.
E: Dat was voor mij ook de reden om in het onderwijs te gaan. Bij mijn vorige banen ging alles om techniek, urendeclaraties en cijfertjes. Nu kan ik jonge mensen iets meegeven waar ze de rest van hun leven plezier van hebben.

Lees hier hoe Esther de lerarenopleiding heeft ervaren en hoe Felienne leert van haar studenten.

Meer informatie over de lerarenopleiding voor zij-instromers.

Luister de podcast De technoloog van BNR radio met Felienne Hermans.