Onderwijs Onderzoek Actueel Over de VU EN
Login als
Studiekiezer Student Medewerker
Bachelor Master VU for Professionals
HOVO Amsterdam VU-NT2 VU Amsterdam Summer School Honoursprogramma Universitaire lerarenopleiding
Promoveren aan de VU Uitgelicht onderzoek Prijzen en onderscheidingen
Onderzoeksinstituten Onze wetenschappers Research Impact Support Portal Impact maken
Nieuws Agenda Verbinding maakt verschil
Israël en Palestijnse gebieden Cultuur op de campus
Praktische informatie VU en innovatiedistrict Zuidas Missie en Kernwaarden
Organisatie Samenwerking Alumni Universiteitsbibliotheek Werken bij de VU
Sorry! The information you are looking for is only available in Dutch.
Deze opleiding is opgeslagen in Mijn Studiekeuze.
Er is iets fout gegaan bij het uitvoeren van het verzoek.
Er is iets fout gegaan bij het uitvoeren van het verzoek.

‘Wetenschap is niet genoeg voor echte verandering.'

Hoogleraar transitiekunde en duurzaamheid Jan Rotmans werd uitgelachen, bedreigd en jarenlang genegeerd, terwijl hij als jonge wiskundige al uitrekende wat de opwarming van de aarde zou betekenen. Hij deelt zijn inzichten tijdens de Summit for Future Generations op donderdag 12 juni.

Tekst: Marjolein de Jong  |  Foto: David Meulenbeld |  5 juni 2025

Het klimaatmodel dat Rotmans toen ontwikkelde wordt vandaag de dag nog steeds gebruikt. Wat hem overeind hield? Een diepgeworteld gevoel: dit klopt niet. Hij werkte 100 uur per week, tegen de stroom in, vaak in zijn eentje. Maar sinds kort past hij op maandag op zijn kleindochter. 'Je kunt niet 40 jaar als een orkaan tekeergaan. Balans is hard nodig: voor onszelf én de natuur.'

U komt net terug uit Curaçao. Wat deed u daar?
'Ik was daar tijdens de Green Week en heb vijf lezingen gegeven voor uiteenlopende groepen, bedrijven, banken, de universiteit en burgers. Wat je meteen merkt als je daar bent: je gaat 15 jaar terug in de tijd. Het eiland leunde ooit op een olieraffinaderij, maar die ligt stil. Toerisme overspoelt het eiland nu, terwijl de helft van de bevolking onder de armoedegrens leeft.' 

'Zon en wind zouden de kracht van het eiland moeten zijn, maar ze worden amper benut als energiebronnen. Ik zeg dan: maak van duurzaamheid de nieuwe motor. Geef juist arme mensen zonnepanelen op hun dak, zodat ze zelf energie kunnen opwekken en zelfs kunnen verdienen aan wat ze terugleveren. Het eiland staat op een kantelpunt en steeds meer mensen beseffen dat het anders moet.' 

'Transities hebben altijd een lange adem. Ze beginnen klein, groeien langzaam en dan komt er ineens een versnelling.'

En als u daar - of op andere congressen - spreekt, wat willen mensen dan van u horen?
'Hoop. Veel mensen denken dat de energietransitie is stilgevallen door Poetin of de hoge kosten, maar dat beeld klopt niet. Wereldwijd wordt er juist meer dan ooit geïnvesteerd in duurzame energie. Zon en wind zijn inmiddels zo goedkoop dat ze in 30 landen al kunnen concurreren met fossiele brandstoffen.' 

'Natuurlijk maak ik me soms ook zorgen, over Trump bijvoorbeeld, en over alle idiote dingen die hij roept en doet. Maar 90 procent van wat hij zegt, wordt uiteindelijk toch weer teruggedraaid. Of dat nu is door de rechter, zijn eigen partij of de financiële sector. We laten ons te veel gijzelen door dat soort figuren.' 

Maar bent u echt hoopvol? Of vooral strijdbaar?
'Allebei. Transities hebben altijd een lange adem. Ze beginnen klein, groeien langzaam en dan komt er ineens een versnelling. Meestal gebeurt dat door een externe versneller: een oorlog of een aardbeving. Onderzoeksrapporten overtuigen niet genoeg, maar chaos kan dat wel doen. We zitten nu midden in die chaosfase en dus is dit een heel spannende tijd.' 

'Die scepsis tegen alles wat ik begin, is eigenlijk nooit verdwenen.'

U begon in een tijd waarin het klimaatprobleem niet bestond. Hoe was dat?
'Eenzaam. Ik studeerde wiskunde, en bouwde als onderdeel van mijn scriptie een model waarin ik alles wilde vangen. Waar komt uitstoot vandaan? Hoe verspreidt CO2 zich? En wat zijn de gevolgen voor de natuur en de economie? Mensen verklaarden me voor gek, of werkten me tegen. En toch: datzelfde model, IMAGE, wordt vandaag de dag nog steeds doorontwikkeld en is gebruikt bij alle klimaatonderhandelingen.' 

'Die scepsis tegen alles wat ik begin, is eigenlijk nooit verdwenen. Elke keer werd ik weggezet, verketterd. Toen ik voor het eerst schreef over transitieonderzoek, kopte De Telegraaf op de voorpagina: “Professor Rotmans slachtoffer van zijn eigen hype.” Van het woord transitie zouden we niet veel meer horen.'

Later werd u een activistische wetenschapper.
'
Ja. Dat kantelpunt kwam na een heftig fietsongeluk in de Pyreneeën. Toen begon er iets in mij te kantelen. Na dat ongeluk moest ik een jaar revalideren en zat ik ineens thuis. Dat soort crises scheiden de zin van de ruis. Ik vroeg me af: ben ik eigenlijk geworden wie ik wilde zijn? Als kind had ik twee dromen: professor worden en de wereld mooier maken. Dat eerste was gelukt, maar ik vond dat ik te weinig impact had buiten de wetenschap.' 

'Ik besloot activistischer naar buiten te treden en ben toen onder meer met Stichting Urgenda begonnen, maar dat werd me niet in dank afgenomen. Ze zeiden dat je als wetenschapper objectief moet blijven. En ik dacht: maar het probleem is te groot om me niet uit te spreken.' 

'Ik hoop dat de aarde ook de balans met ons terugvindt.'

Wat heeft die jarenlange weerstand met u gedaan?
'Mijn rug zit vol littekens. Je ziet ze niet, maar ik voel ze. Zeker als je vrouw en kinderen worden bedreigd. Ondertussen kreeg de universiteit brieven met het verzoek mij te ontslaan en in grote kranten las ik de meest vreselijke dingen over mezelf. Natuurlijk ging ik twijfelen. Toch ging ik door, omdat ik voelde dat het klopte. Maar het vreet aan je.' 

'Je kunt ook niet 40 jaar boos zijn. Dus gelukkig heb ik altijd een zekere lichtheid behouden. Ik heb het leven gevierd, anders houd je het niet vol. Met vrienden ging het niet altijd over het klimaat en ik kon ook gewoon op de bar in de kroeg gaan staan. Dat soort momenten zijn mijn uitlaatklep. Een manier om de waanzin van me af te schudden.' 

Wie steunde u?
'
In Nederland bijna niemand. Ik vond een paar gelijkgestemden in het buitenland, met name in Amerika en dat heeft me gered. En ik had een onverwoestbaar geloof in mezelf en in wat ik aan het doen was. Al heb ik het wel geforceerd. Ik werkte 100 uur per week en stond altijd ‘aan’. Maar dan raak je uit balans, weet ik nu.' 

'Tegenwoordig leef ik bewuster, rustiger en pas ik elke maandag op mijn kleindochter. Dat helpt me om te aarden. En ik hoop dat de aarde ook de balans met ons terugvindt. Want als de aarde ziek is, worden wij dat uiteindelijk ook.'

'Ik moest huilen. Niet uit machteloosheid, maar uit het besef: dit mag niet verloren gaan.' 

Inmiddels is uw boodschap ook: kennis is niet genoeg. Hoe besefte u dat?
'Op de Noordpool. Ik stond op een smeltende gletsjer. Het was negen graden, veel te warm voor die tijd van het jaar. Daar, tussen die ijsformaties zo groot als flatgebouwen, werd het ineens stil. Er was zo’n fel licht. Het was alsof er iets door me heen ging. Ik moest huilen. Niet uit machteloosheid, maar uit het besef: dit mag niet verloren gaan.' 

'Ik dacht: ik zit steeds met al mijn modellen en scenario’s, maar ik voel dit zó diep. Toen wist ik: ik moet mensen niet alleen in hun hoofd raken, maar ook in hun hart. Kennis alleen is niet genoeg: het leidt alleen maar tot meer kennis en soms tot verlamming. Maar gevoel zet mensen in beweging. Want als je mensen weet te raken, is het onomkeerbaar. Dat heb ik zelf ervaren. Sinds die ervaring voel ik me veel meer verbonden met de natuur, en met het universum. Als we voelen dat we onderdeel zijn van iets groters, gaan we er ook beter voor zorgen.' 

Zit de grootste uitdaging tot verandering in onszelf?
'Dat klopt. Verandering is iets waar wij als mensen diep vanbinnen bang voor zijn. Evolutionair gezien betekende verandering ooit gevaar. Of je moest vluchten, of je vocht. Dat mechanisme zit nog steeds in ons. Wanneer er iets fundamenteels verandert in onze wereld, schieten we automatisch in de weerstand. Maar als we écht willen veranderen, dan moeten we die reflex loslaten. Dat is moeilijk, maar ook bevrijdend.' 

'De echte uitdaging komt nog en die is het zwaarst. En toch geloof ik dat het goedkomt.'

Waar staan we volgens u concreet als we het hebben over het klimaatprobleem?
'Ik ben ervan overtuigd dat we het gaan oplossen, in de zin dat we de schade kunnen beperken en het leefbaar kunnen houden in grote delen van de wereld. Maar het gaat niet vanzelf. En er zullen lokaal en regionaal miljarden mensen gevolgen van gaan ondervinden.'

'Ondertussen zie ik iets veel belangrijkers gebeuren: we verduurzamen zonder na te denken over de volgende stap. Want wat gebeurt er met al die zonnepanelen, windmolens en accu’s, die maar een paar jaar bruikbaar zijn en vervolgens op een grote afvalberg belanden? De echte uitdaging zit het in het omarmen van een economie die circulair moet zijn, waarin we vanaf het begin ontwerpen met hergebruik van grondstoffen.' 

'Ik vergelijk waar we zijn weleens met een marathon. We hebben nu 10 kilometer van de 42 gelopen. De echte uitdaging komt nog en die is het zwaarst. En toch geloof ik dat het goedkomt. Niet omdat ik het wetenschappelijk kan bewijzen, maar omdat ik het voel. We zijn er in de geschiedenis vaker op het nippertje aan iets ontsnapt. Dat gaat weer gebeuren, daar ben ik diep vanbinnen van overtuigd.'

Tijdens de Summit for Future Generations op 12 juni deelt Jan Rotmans zijn visie op duurzaamheid en transitie, en hoe we kunnen leren van de natuur. De summit is onderdeel van het Déjà VU Festival, en wordt mede mogelijk gemaakt door de VUvereniging. Lees hier meer over de summit en meld je aan.

Direct naar

Homepage Cultuur op de campus Sportcentrum VU Dashboard

Studie

Academische jaarkalender Studiegids Rooster Canvas

Uitgelicht

Doneer aan het VUfonds VU Magazine Ad Valvas Digitale toegankelijkheid

Over de VU

Contact en route Werken bij de VU Faculteiten Diensten
Privacy Disclaimer Veiligheid Webcolofon Cookies Webarchief

Copyright © 2025 - Vrije Universiteit Amsterdam