Professor Tjemkes is sinds 2007 werkzaam bij de VU (eerst als UD en inmiddels als hoogleraar) en volgens hem is de route die hij heeft bewandeld om te komen waar hij nu is niet de klassieke route. “Ik heb mij altijd op verschillende dingen gericht. Naast onderzoek bijvoorbeeld ook op onderwijsontwikkeling en sinds 2018 op in house executive onderwijs,” zo vertelt Tjemkes. Deze “stapjes naar links en naar rechts” zijn een schoolvoorbeeld van een academische loopbaanpad binnen Erkennen & Waarderen, waar je verschillende accenten legt tijdens je carrière. Tjemkes was in dat opzicht dus echt een voorloper.
Leiderschap
De drie pijlers waarbinnen elke wetenschapper aan de VU zich positioneert zijn onderzoek, onderwijs en impact. Een vierde competentie die steeds meer van belang wordt is leiderschap. Denk bijvoorbeeld maar aan thema’s als sociale veiligheid, diversiteit en inclusie, en motivatie: “hoe creëer je de condities waarin anderen zich kunnen ontwikkelen en excelleren, en met plezier naar hun werk gaan,” vat Tjemkes samen. Maar om uit te kunnen leggen wat goed leiderschap is, moeten we eerst dieper ingaan op strategie.
Deliberate en emergente strategieën
“Deliberate (ook wel: bewuste) elementen zijn bijvoorbeeld de strategie van E&W bij de VU; het beleid, de implementatieplannen, enzovoorts. Als je dit vertaalt naar de vijf kernaspecten van E&W dan heb je het dus o.a. over de academische loopbaanpaden. Daar horen vragen bij als: wie ben jij en waar wil jij je in ontwikkelen – en hoe vertalen we dat naar een carrièrepad en wat is er voor nodig om daar te komen.” Een valkuil bij het implementeren van dergelijk beleid is dat het verwordt tot het afvinken van een checklist.
De tegenhanger hiervan bestaat uit emergente strategieën, ook wel de niet-planbare elementen. Denk hierbij aan onverwachte, nieuwe situaties. “Mensen, regels, beleid, de wereld… ze zijn allemaal aan verandering onderhevig. Dit kan lastig zijn, maar ook kansen bieden. Een goede leidinggevende heeft niet alleen oog voor de geplande taken en beleid, maar durft ook adequaat in te spelen op onverwachte situaties. Ook dat is waar E&W wat mij betreft over gaat,” aldus Tjemkes. “Het gevaar hierbij is echter, dat alle bloemen bloeien en dat ten koste gaat van de kerntaken van een wetenschapper.”
Aandacht
Met deze informatie op zak kunnen we verder inzoomen op goed leiderschap. “E&W gaat niet alleen over de loopbaanpaden, de regels en het beleid; de andere kant van de medaille is net zo belangrijk. E&W gaat ook over zien en gezien worden. Veel van wat je moet weten binnen de academische wereld bestaat uit ongeschreven (sociale) regels. Iemand wegwijs maken in die wereld is ook een taak voor de leidinggevende.” Samengevat gaat E&W dus ook heel erg over aandacht, over verbinding. “En het is de taak van de leidinggevende om de ‘deliberate’ en ‘emergente’ E&W strategieën in balans te brengen,” zo vult Tjemkes aan.
De kernaspecten van team science, waar het tenslotte gaat om een verplaatsing van een focus op het individu naar een focus op het team, en die van open science, waar het gaat om een nieuwe manier van samenwerking gebaseerd op openheid en transparantie, klinken hier duidelijk in terug. Ook hier is immers sprake van een wisselwerking tussen formeel (beleid) en informeel; hoe we met elkaar omgaan.
Terugkomend op deliberate en emergente strategieën: “Juist in deze turbulente tijd, waarin mensen onzekerheid voelen over onderwijs en wetenschap in Nederland, is het ontzettend belangrijk dat we allemaal, en in het bijzonder onze leidinggevenden, tijdig en behendig kunnen reageren op onvoorziene omstandigheden. Een goede leidinggevende weet de beste aspecten van de deliberate en emergente strategieën samen te brengen,” zo besluit Tjemkes.
