‘Het idee van een geweldloze protestbeweging, waarin een burger zich verzet tegen een conflict of onrecht heeft mij altijd enorm geraakt. Vooral in landen waar een dictatuur is of is geweest, en het zo moeilijk is om je hiertegen te verzetten. In mijn onderzoek kijk ik onder meer naar het ontstaan van protestbewegingen, hoe ze zijn georganiseerd en wat ze wel of niet succesvol maakt. Ik heb me gericht op Turkmenistan, Belarus en Kirgizië, drie landen van de voormalige Sovjet-Unie. Om veiligheidsredenen kon ik helaas niet naar Turkmenistan en Belarus. Gelukkig heb ik wel veel betrokkenen kunnen spreken die zijn gevlucht naar landen als Polen en Litouwen. In Kirgizië ben ik wel geweest en heb ik ter plekke met veel mensen kunnen praten.
‘Ik hoop dat het project een belangrijke inspiratiebron wordt voor ngo’s en overheidsinstellingen om activisten en protestbewegingen te ondersteunen’
Verschil per land, situatie en mensen
Het zou mooi zijn om een soort lijst te kunnen maken met tips om een succesvolle geweldloze protestbewegingen op te zetten, maar zo eenvoudig is dat niet. Dat verschilt namelijk erg per land, per situatie en qua mensen die erbij betrokken zijn. Er is niet één blauwdruk maar uit eerder onderzoek zijn al wel wat zaken bekend. Bijvoorbeeld dat een democratie veel langer standhoudt wanneer de omwenteling is veroorzaakt door een geweldloze protestbeweging en niet met geweld. Daarnaast blijkt ook dat je massa nodig hebt om succesvol te kunnen zijn als geweldloze protestbeweging; zo’n 3,5 procent van de bevolking moet achter je staan.
Gescheiden werelden
Mijn onderzoek laat zien dat de (sociale) afstand tussen de machthebbers en het volk ook een belangrijke rol speelt. Hoe groter de afstand, des te kleiner de kans op succes. Beide partijen leven dan echt in gescheiden werelden en hebben niet of nauwelijks contact met elkaar. Dat zag ik bijvoorbeeld in Turkmenistan, dat qua isolatie en repressie vergelijkbaar is met Noord-Korea. Geweldloze protestbewegingen hebben daar vooralsnog geen schijn van kans. In Kirgizië was dat heel anders, daar was de beweging wel succesvol. Onder meer omdat in Kirgizië iedereen elkaar kent. Er is door de verschillende sociale lagen heen heel veel contact, het zijn geen gescheiden werelden. Dat zorgde ervoor dat mensen van de macht (politici, leger, politie) sympathie kregen voor de protesten en er een omwenteling naar een democratie plaatsvond.
‘De sociale afstand tussen de machthebbers en het volk speelt een belangrijke rol in het succes van geweldloze protestbewegingen’
Beeldvorming bepaalt sympathie
In dit krachtenveld speelt de media ook een grote rol. Wat laten ze wel en wat niet zien en in hoeverre lopen ze volledig aan de leiband van de macht. Beeldvorming beslist of de protestbeweging sympathie kan winnen, en wie als goed en slecht wordt neergezet. Zo gingen in Belarus duizenden vrouwen de straat op, arm in arm en allemaal in het wit gekleed. Een schril contrast met de zwaarbewapende en in het zwartgeklede agenten die ze wilde tegenhouden. Vrede tegenover geweld, onschuldig tegenover schuldig. Het heeft helaas nog niet geleid tot minder repressie of een omwenteling, maar de protestbeweging strijdt door.'
