Het begon toen Leemans in 2010 als hoogleraar aan de VU begon en met een aantal collegae ACCESS oprichtte: het Amsterdam Centre for Cross-diciplinary Emotion and Sensory Studies.
'Overal waren mensen bezig met het kijken naar de rol van emoties en zintuigen in de samenleving en hoe die rol steeds verandert per cultuur, per periode. Toen hebben we, onder andere, tussen geesteswetenschappen en social sciences: antropologen, psychologen, een onderzoeksprogramma opgezet.'
De interesse voor geur ontstond toen ze kunsthistoricus Caro Verbeek ontmoette: 'Caro wilde onderzoek doen naar de geschiedenis van geur en de relatie tussen geur en kunst.' Verbeeks onderzoek wakkerde de interesse naar geurgeschiedenis, naar geur als fenomeen aan en daarmee ook een storm aan publiciteit die tot op de dag van vandaag aanhoudt.
Odeuropa
In 2020 startte het pan-Europese transdisciplinaire onderzoeksproject Odeuropa, met Leemans als hoofdonderzoeker. Geurervaring en geuren uit het verleden staan centraal in het onderzoek. Hoe haal je geuren uit het verleden op?
'We hebben heel veel conceptueel en methodologische werk gedaan en geïnnoveerd. Samen met computersciencegroepen hebben we sensory mining modellen ontwikkeld. De computer is getraind om 'neusgetuigenissen' te traceren in gedigitaliseerde teksten en beeldcollecties. Bij iedere stap keken historici, kunsthistorici en parfumeurs mee. Zo integreerden we mens en computer.'
Neusgetuigenissen
De resultaten overtroffen Leemans stoutste verwachtingen. 'We hebben nu 2,5 miljoen neusgetuigenissen. Voor jaren kunnen mensen daar inspiratie vinden en onderzoek op doen.'
Soms is een geur te reconstrueren, zoals de geur van de auto van de Engelse Koningin. Daarvoor is een scheikundige analyse gemaakt van de moleculen van die auto, want de hij is er nog. Dat ligt anders voor de geur van de 17e eeuwse Amsterdamse grachten. 'Daarvoor heb je cultuurhistorisch onderzoek nodig, zoals notarisarchieven en schilderijen die de openbare secreten tonen. Dan heb je een ‘recept’ waarmee parfumeurs aan de slag kunnen. Voor Odeuropa hebben we vooral samengewerkt met de parfumeurs van IFF.'
Leemans benadrukt dat dit niet betekent dat de grachten ook zo roken. 'Dit is de start om na te kunnen denken over wat die geur kan zijn geweest en wat hij kan hebben gedaan met mensen.'
Impact
Een aantal musea heeft inmiddels exposities met geurbeleving gecombineerd. Wat vond het publiek ervan? Leemans: 'De impact is groot. Mensen vinden museumbezoek leuker, interessanter als er geur bijkomt. Ze kijken langer naar schilderijen, ontdekken meer en ze herinneren het langer.' Ze vervolgt: 'Wat voor musea heel belangrijk is: geur is inclusief. Iedereen kan ruiken en iedereen komt met zijn eigen geurervaring. Mensen gaan praten en ze delen hun ervaringen. Zo kan geur ook een brug tussen mensen slaan.
Doorpakken
Odeuropa leverde Leemans de nominatie voor de Huibregtsenprijs 2024 op. 'Ik zie het als de nominatie voor een heel project, eigenlijk voor de hele beweging van geuronderzoek, voor alle geurkunstenaars en andere creatieve pioniers die de afgelopen jaren hebben proberen te laten zien dat geur onderdeel is van ons erfgoed.'
Leemans vindt het de hoogste tijd om door te pakken, al baren de aangekondigde bezuinigen haar zorgen: 'We hebben nu de mogelijkheid om al die krachten te bundelen, om met elkaar nieuwe expertise op te bouwen, laten we hopen dat het onderzoekslandschap niet helemaal uitgekleed wordt.'
