Asielstop of asielplafond
'Wat een aantal politieke partijen gemeen heeft, is dat zij het aantal asielzoekers willen beperken. De mate waarin varieert: van een asielquotum en migratiesaldo tot een volledige asielstop. Bij een migratiesaldo gaat het naast asielzoekers, bijvoorbeeld ook om arbeidsmigranten, Oekraïense ontheemden, buitenlandse studenten en terugkerende Nederlanders die in het buitenland hebben gewoond. Los van de praktische haalbaarheid, puur juridisch gezien kun je geen plafond stellen. Vluchtelingen hebben namelijk recht op bescherming, dat volgt uit het Vluchtelingenverdrag. Het recht om asiel aan te vragen is daarin niet expliciet opgenomen, maar er geldt in het verdrag wel een absoluut verbod om mensen uit te zetten naar een plek waar zij een onmenselijke behandeling riskeren. Dus wanneer je een asielzoeker terugstuurt naar het land van herkomst – vanwege een stop of quotum – zonder de aanvraag te behandelen en de gevaren in kaart te brengen, handel je in strijd met het verdrag.
Ook het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) omvat het verbod op onmenselijke behandeling. Daarnaast omvat dit verdrag een verbod op collectieve uitzetting, de zogeheten pushbacks. Bij een asielstop verricht je juridisch gezien een pushback, omdat je mensen al uitzet terwijl je hun individuele omstandigheden nog niet hebt beoordeeld. Iemand uitzetten mag, zolang het goed gemotiveerd is. Maar dus niet voordat je zijn individuele omstandigheden zorgvuldig hebt overwogen.’
Opzeggen Vluchtelingenverdrag
Sommige partijen willen het Vluchtelingenverdrag opzeggen. Kan dat zomaar? Fadi: 'Door het Vluchtelingenverdrag op te zeggen, legaliseer je nog niet dat je mensen collectief mag uitzetten of asielaanvragen niet hoeft te behandelen. Je handelt dan namelijk in strijd met een collectief aan internationale verdragen en afspraken. Je zou dan ook het EVRM moeten opzeggen. Dat zou niet alleen voor migranten, maar ook voor de rechten en vrijheden van Nederlanders verstrekkende gevolgen hebben. Het is ook in strijd met de EU Kwalificatierichtlijn.'
Afspraken met mondiale zuiden
Veel partijen staan open voor (meer) migratiedeals met mondiale zuiden. Wat valt daarover te zeggen? ‘Juridisch gezien zijn migratiedeals met landen in Noord-Afrika en het Midden-Oosten in beginsel toegestaan. Deze landen krijgen hiervoor geld – vaak onder het mom van ontwikkelingshulp – en in ruil hiervoor bewaken ze de buitengrenzen van de EU strenger om zo de toestroom naar de EU te beperken. Vaak wordt verondersteld dat deze deals mensensmokkel tegengaan, maar de effectiviteit van dit soort afspraken is nooit aangetoond. Want het verdienmodel van mensensmokkelaars is juist gebaseerd op het ontbreken van een legale migratieroute. Dus zolang die route ontbreekt en er sprake is van oorlog, geweld of slechte economische omstandigheden, zullen mensen weg willen uit hun land en via mensensmokkelaars proberen de EU te bereiken. Sterker nog: uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat hoe moelijker het wordt om asiel aan te vragen in Europa, hoe afhankelijker mensen worden van mensensmokkel. Sommige politieke partijen pleiten er daarom voor dat de mensenrechten bij deze migratiedeals gewaarborgd moeten worden. Helaas zien we dat bij de meeste deals de mensenrechten worden geschonden, juist omdat we afspraken maken met landen die systematisch mensenrechten schenden. Dat zagen we recent nog bij de Tunesiëdeal, waarbij mensen in de woestijn werden gedumpt, zonder eten en water. Helaas is het tot nu toe een fictie gebleken om mensenrechten te beschermen als je met die landen afspraken maakt.’
Bescherming van klimaatvluchtelingen
In een van de verkiezingsprogramma’s viel ons oog op ‘bescherming van klimaatvluchtelingen’. Wat zegt het recht hierover? ‘In Europese en Nederlandse regelgeving is het op de vlucht zijn voor een klimaatramp als gevolg van klimaatverandering geen juridische grond voor het verkrijgen van een asielvergunning. Vluchtelingschap is gebaseerd op vervolging door een staat, medeburgers of een andere organisatie die grondgebied beheerst. Bovendien moet de vervolging hebben plaatsgevonden op een van de vijf vervolgingsgronden (ras, nationaliteit, politieke overtuiging, religie of het behoren tot een bepaalde sociale groep). Bij een natuur- of klimaatramp is daarvan geen sprake. Deze rampen discrimineren niet en de schade valt bovendien moeilijk te ‘individualiseren’.
Internationale bescherming gaat altijd om een vrees voor een toekomstige gebeurtenis. Een andere complicerende factor is dan ook dat het moeilijk aannemelijk is te maken dat jou, specifiek in je leefomgeving, in de nabije toekomst een klimaatramp staat te wachten.
Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens erkent alleen in de meest uitzonderlijke situaties een schending van artikel 3 EVRM (het verbod van onmenselijke behandeling) wegens humanitaire omstandigheden. Staten hebben wel de soevereiniteit om uitzonderingen te maken voor bepaalde categorieën vluchtelingen vanwege humanitaire omstandigheden. Recent verscheen bijvoorbeeld het bericht dat inwoners van de eilandengroep Tuvalu als gevolg van de stijgende zeespiegel, klimaatasiel kunnen aanvragen in Australië.’