Criminoloog Luuk Bekkers is extern promovendus aan de Vrije Universiteit Amsterdam (VU) en onderzocht de wereld van geldezels. Zijn onderzoek onthult hoe jongeren online én offline worden geronseld en biedt concrete handvatten voor preventie. ‘Zonder geldezels kunnen veel vormen van financieel-economische cybercriminaliteit simpelweg niet bestaan,’ stelt hij.
Geronseld op straat én op socials
Uit het onderzoek blijkt dat jongeren niet alleen via social media, maar ook fysiek worden benaderd. Op schoolpleinen, bij metrostations of gewoon via een vage bekende uit de buurt. De vraag is vaak ogenschijnlijk simpel: “Mag ik even je rekening gebruiken? Je krijgt er geld voor.”
‘Hoewel cybercriminaliteit grotendeels digitaal plaatsvindt, zijn persoonlijke contacten nog altijd essentieel om het netwerk draaiende te houden,’ zegt Bekkers. Tegelijkertijd neemt de werving via sociale media toe. Op platforms als Instagram en Telegram circuleren berichten die jongeren verleiden hun bankgegevens of zelfs identiteitsbewijs af te staan. ‘De online wereld maakt het ronselen schaalbaar. Jongeren raken soms ongemerkt verstrikt in een netwerk dat ze niet begrijpen.’
Van bankrekening tot cryptowallet
Waar het ooit begon met het uitlenen van een bankpas, richten cybercriminelen zich inmiddels ook op betaalapps en buitenlandse rekeningen. Geldstromen lopen van de lokale bank tot internationale cryptowallets. ‘Daardoor wordt opsporing steeds complexer en blijft de werkelijke dader buiten beeld,’ aldus Bekkers. ‘Geldezels doorbreken het financiële spoor; zij maken de fraude mogelijk, maar dragen wel de risico’s.’
Preventie als sleutel
Volgens Bekkers is preventie cruciaal. Veel geldezels beseffen niet dat juist zij verantwoordelijk worden gehouden, met alle gevolgen van dien. ‘Eenmalig je rekening uitlenen kan leiden tot een strafblad, een bankblokkade en blijvende schade aan je toekomst.’
Zijn oproep: richt preventie daar waar jongeren actief zijn; online, op school en in de wijk. ‘Voorlichtingscampagnes kunnen helpen om de risicoperceptie te verhogen, en jongeren bewust te maken van de gevolgen én de pakkans.’
Een verweven aanpak voor een verweven probleem
Bekkers combineerde meerdere onderzoeksmethoden: hij ondervroeg ruim 3.000 jongeren over hun percepties en ervaringen met geldezels, analyseerde ronselberichten op Instagram, zette een online experiment op en bestudeerde vijftien afgeronde opsporingsonderzoeken. Ook sprak hij met experts van onder meer politie, Openbaar Ministerie, banken en gemeenten.
Zijn conclusie: online en offline criminaliteit raken steeds meer met elkaar verweven – en vragen dus om een geïntegreerde aanpak. ‘Strafrecht is nodig, maar niet altijd genoeg. Jongeren stappen er vaak niet bewust in, maar ook door sociale druk, onwetendheid of zelfs bedreiging. Juist daarom moeten we eerder en breder ingrijpen; met voorlichting, hulpverlening en gedragsinterventies.’
Essentiele rol
Geldezels zijn geen randfiguren. ‘Zij zorgen dat het geld verdwijnt, zonder hen is het een stuk lastiger voor cybercriminelen om anoniem te blijven’ benadrukt Bekkers. ‘Maar juist omdat ze zo’n centrale rol spelen, bieden ze ook mogelijkheden tot verandering.’
Zijn onderzoek biedt niet alleen nieuwe inzichten, maar ook praktische bouwstenen voor de aanpak. ‘Door jongeren beter te informeren, risico’s bespreekbaar te maken en alternatieven te bieden, kunnen we voorkomen dat ze in de wereld van cybercriminaliteit terechtkomen. Daarmee verstoren we de uitvoering van online fraude.’
Bekkers promoveert op 20 juni op dit onderzoek aan de Vrije Universiteit Amsterdam.