Tekst: Shirley Haasnoot | Foto's: Peter Valckx
Als ze studenten toespreekt zijn het altijd de vrouwen die vragen: ‘Hoe doe jij dat eigenlijk, leiderschap?’, vertelt Jacintha Ellers, hoogleraar Evolutionaire Ecologie. De jongens, die staan daar niet eens bij stil’. Ellers is een van de sprekers op het symposium ‘Vrouwen aan de top’, over de kracht en noodzaak van genderdiversiteit en het opvallende gebrek aan vrouwelijke leiders. Dat geldt ook aan de VU, waar vrouwen slechts zo’n dertig procent uitmaken van het totaal aantal hoogleraren.
De bijeenkomst is voor iedereen toegankelijk maar vooral bij vrouwen opvallend populair. Vanwege de vele inschrijvingen moest de VUvereniging die de middag organiseerde zelfs uitwijken naar een grotere zaal, in het NU-gebouw. Daar zitten op donderdag 18 april zo’n 85 vrouwen en 17 mannen in Theaterzaal 3, waarbij de meeste mannen op de tweede rij hebben plaatsgenomen.
Zijn vrouwen betere leiders? Hoogleraar Evolutionaire Psychologie Mark van Vugt weegt zijn woorden zorgvuldig tijdens zijn minicollege ‘Genderdynamiek in leiderschap’. Want vrouwen en mannen hebben zich in duizenden jaren van jagen en verzamelen evolutionair anders ontwikkeld, zegt hij. Dat zie je terug in hun leiderschapskwaliteiten, hun interesses en zelfs in een doorsnede van hun hersenen. Bij zeventig procent van de hersengebieden zijn er verschillen tussen mannen en vrouwen.
Bij olifanten neemt de matriarch de leiding als er naar water gezocht wordt op de savanne
Zo worden mannen, volgens onderzoek in 26 landen, gezien als betere leiders in oorlogstijd terwijl vrouwen hoger scoren in vredestijd. Verschillende leiders dus, voor verschillende situaties. In de dierenwereld blijkt dat niet anders te zijn. ‘Als chimpansees een conflict krijgen met een groep soortgenoten, komen de mannen naar voren. Maar bij olifanten neemt de matriarch de leiding als er water gezocht moet worden op de savanne.’
Om meer vrouwen naar de top te krijgen oppert Van Vugt wat praktische ideeën. Creëer een egalitaire werkcultuur en geen hiërarchische, die juist mannen naar voren duwt. Moedig meisjes aan om voor teamsporten te kiezen, want op het voetbalveld leren jongens om in grote groepen samen te werken. Stimuleer vrouwelijke rolmodellen waardoor het aspiratieniveau van meisjes stijgt. Organiseer vrouwennetwerken, waarin vrouwen elkaar kunnen ontmoeten en helpen.
Het glazen kunstwerk Femina symboliseert wat je met vrouwen kunt bereiken
Het symposium zelf lijkt, misschien onbedoeld, op een groot vrouwennetwerkevenement. Er zijn rolmodellen, zoals Saskia van der Vies, hoogleraar Biochemie en voorzitter van het WO&MEN@VU netwerk, dat zich inzet voor gendergelijkheid en inclusie. Margrethe Jonkman, onlangs benoemd als voorzitter van het College van Bestuur, noemt het kunstwerk Femina, dat bestaat uit glazen bollen en symboliseert wat je met vrouwen kunt bereiken. De aanwezigen, waaronder studenten en medewerkers, alumni en leden van de VUvereniging weten elkaar tijdens de borrel te vinden. De jongste bezoeker, Emma, is bijna negen en ging vanmiddag met haar moeder mee, die als wetenschapper aan de VU werkt.
Ook zangeres Graziëlla Hunsel Rivero, oprichter van muzikaal vrouwencollectief Fiere Vrouwen draagt bij aan het gesprek over vrouwen aan de top. ‘Ik denk gewoon dat vrouwen geboren leiders zijn, zonder dat ze het zelf weten’. Vervolgens zingt ze ‘The Lady Is A Champ’, waarbij de zaal enthousiast meezingt. ‘There you go, ladies!’
Negentig procent van de psychologiestudenten aan de VU is vrouw
Naarmate de middag verstrijkt worden de verschillen tussen vrouwen en mannen steeds duidelijker. Het zijn de mannelijke sprekers die met feiten en cijfers komen. Van der Vugt vertelt dat vrouwen meer geïnteresseerd zijn in andere mensen, terwijl mannen van techniek houden. Negentig procent van de psychologiestudenten aan de VU is dan ook vrouw. En er zijn twee tot drie keer zoveel vrouwelijke piloten in India als in het meer gendergelijke Nederland. Dat heeft te maken met de door wetenschappers geformuleerde gendergelijkheidsparadox: hoe gelijker het speelveld, des te vaker doen vrouwen wat ze leuk vinden.
‘Ben ik nog wel bereid mee te bewegen in het systeem?’
De vrouwelijke sprekers delen vooral hun gevoelens. Zo vertelt Van der Vies hoe lastig het was om ruim twintig jaar geleden aan de slag te gaan als tweede vrouwelijke hoogleraar bij de toenmalige Faculteit der Exacte Wetenschappen. Het was een heel proces om te leren hoe ze iets voor elkaar kon krijgen in een vergadering met mannen die niet naar haar luisterden. Over haar twijfel van destijds: ‘Ik vroeg me af, waar ligt mijn grens? Ben ik nog wel bereid mee te bewegen in het systeem en waar kan ik echt impact maken?’
Jacintha Ellers zit samen met Van der Vies op het podium en zegt ‘heel veel’ in haar verhaal te herkennen. ‘Natuurlijk moet je zelf proberen goed te reageren op situaties, maar we moeten ook iets aan het systeem veranderen.’ Van der Vies: ‘We moeten praten over het systeem. Met iedereen binnen de organisatie.’ En over mannen: ‘Ik wil niet zeggen dat ze niet bereidwillig zijn maar spreken is één, en actie is twee.’
Een van de mannen op de tweede rij, rechtenalumnus en lid van de VUvereniging Roel Dijk, wil daar even iets op zeggen en onderbreekt het gesprek. ‘Het systeem, daar ben ik wel benieuwd naar. Waar hebben we het over?’ Van der Vies, met enige stemverheffing: ‘We hebben het over het patriarchaal hiërarchisch systeem, dat ingericht is voor en door mannen.’
‘Het is een gewoonte om mannen als eerste het woord te geven'
Na afloop van de bijeenkomst wil Dijk nog wel wat over kwijt over die woordenwisseling. Dat niemand ooit met gemak aan de top komt, ook mannen niet. ‘Het gaat om deskundigheid, ervaring en de bereidheid om offers te brengen.’ En hij wijst er fijntjes op dat presentator Roos van Dalen, volgens het programma een ‘gedreven pleitbezorger voor gendergelijkheid’, in het panelgesprek tussen Van der Vies, Ellers en Robert Vos als eerste het woord gaf aan Vos. Waarom stond dat zo in het draaiboek, denkt hij? ‘Uit gewoonte. Veel mensen richten zich sneller tot mannen.’
Tradwives zijn jonge vrouwen die kiezen voor een ultratraditionele rolverdeling
Het symposium sluit af met ondernemer Marian Spier die hoogleraar Sport en recht Marjan Olfers interviewt. Het gesprek eindigt met vrolijk geroddel over het uit Amerika overgewaaide fenomeen ‘tradwives’. Dit zijn jonge vrouwen die kiezen voor een ultratraditionele rolverdeling en op Instagram selfies plaatsen achter het aanrecht. Olfers: ‘Het zijn vrouwen die heel graag koken.’ Een deelneemster op rij zes: ‘Terug naar af!’ Olfers: ‘De tradwives vormen een tegenbeweging, ze komen uit een generatie die zegt dat alles leuk moet zijn. Maar aan de top is het niet altijd leuk en om er te komen moet je snoeihard werken.’
Ze pleit ervoor dat vrouwen zich richten op hun ontwikkeling en capaciteiten om tot zelfontplooiing te kunnen komen, en goed te zijn in hun vak. 'Er moet daarbij ruimte zijn om je eigen kansen te creëren. En natuurlijk is het belangrijk dat je plezier hebt in wat je doet.'
