Mediatie, de nieuwe ERK-taalactiviteit

Een lezing voor docenten NT2, Engels en Nederlands
ThiemeMeulenhoff vroeg of wij een lezing konden geven op een inspiratiemiddag voor docenten NT2, Engels en Nederlands. Het hoofdthema was ‘Taal in de praktijk’, waarbij de praktijk zowel de beroeps- als de alledaagse praktijk kon betekenen. De invulling moest aansluiten bij eerste-, tweede- en vreemdetalendidactiek. Daar had ik wel oren naar, want ik vond het een uitdaging om een onderwerp te belichten dat voor alle drie de beroepsvelden interessant én relevant zou zijn. Ik kwam uit bij de herziene versie van het Europees Referentiekader (ERK), het Companion volume, want hoewel het ERK eigenlijk opgesteld is voor het bepalen van een niveau voor tweedetaalleren, kan de juiste vertaalslag ook interessant onderwijsmateriaal voor eerstetaalleren opleveren.

Inhoud van het ERK en het Companion volume
In het oorspronkelijke ERK, dat in 2001 door de Raad van Europa is uitgebracht, is taalvaardigheid uitgesplitst in vier deelvaardigheden: lezen, luisteren, schrijven en spreken. Daarnaast is een vijfde vaardigheid onderscheiden, namelijk ‘gesprekken voeren’ als een combinatie van luister- en spreekvaardigheid. Het ERK is geboren uit de gevoelde noodzaak om onderwijsprogramma’s in taal te verbeteren. Het bleek een schot in de roos. Niet alleen konden leerders met elkaar vergeleken worden in hun taalverwervingsstadia over talen heen; het ERK diende ook als onderlegger voor de ontwikkeling van nieuw lesmateriaal en toetsen.

Omdat de inhoud van het ERK inmiddels verouderd raakte – denk aan bijvoorbeeld de teloorgang van de ansichtkaart en de opkomst van het WhatsAppbericht – besloot de Raad van Europa in 2020 een herziene versie te publiceren. Naast actualisering en toevoeging van nieuwe formuleringen is ook het traditionele model op de schop genomen. Lezen, luisteren, schrijven en spreken zijn weliswaar belangrijk voor het leren van taal, maar het afzonderlijk leren, onderwijzen en toetsen van deze deelvaardigheden bleek niet toereikend om de complexe realiteit van taalgebruik weer te geven.

Het in 2022 door de Taalunie vertaalde Companion volume spreekt nu van vier communicatieve taalactiviteiten: receptie, productie, interactie en mediatie. Stel, je leest een artikel op het internet over de geschiedenis van ‘stamppot mous’, dan wordt dit een receptieve taalactiviteit genoemd. Je kunt hier vervolgens over vertellen (productie), of over in gesprek gaan met een andere persoon die hetzelfde artikel heeft gelezen (interactie). Blijkt echter dat je gesprekspartner geen idee heeft wat voor stamppot dit is en je legt uit dat dit in Groningen vaak de benaming is voor boerenkoolstamppot, dan heb je je zojuist bediend van een mediatiegerichte taalactiviteit! Mediatie wordt in vakjargon ook wel aangeduid met de term betekenisonderhandeling.

Taalniveau en belevingswereld
Mediatie is namelijk niets meer dan een combinatie van receptie, productie en interactie, waarbij het doel is communicatie met de gesprekspartner te vergemakkelijken. Dit kunnen mensen doen door bijvoorbeeld aan te sluiten bij het taalniveau, maar ook de belevingswereld van anderen. Met mediatieactiviteiten kan de taalgebruiker dus een brug slaan tussen de eigen standplaatsgebondenheid en die van de ander. Dat is mijns inziens een onontbeerlijke vaardigheid in een samenleving waarin zo veel meningen en perspectieven wijd uiteenlopen.

Wat betekent dit voor het onderwijs?
Een dergelijke verandering in benadering van taal zal tot grote veranderingen in het onderwijslandschap zorgen, denken we al snel. Deze gedachte dringt zich des te sneller op als mediatieactiviteiten ook een plek moeten krijgen in de les. Toch heb ik in mijn lezing betoogd dat je bestaande spreekopdrachten heel gemakkelijk zo kunt aanpassen, dat mediatie automatisch plaatsvindt. De crux is: geef je cursisten informatie die ‘de ander’ niet heeft. Laat ze bijvoorbeeld een instructievideo voor contactloos betalen bekijken en de instructie verwoorden aan hun buren van hoge leeftijd. Woorden als ‘de chip’ en ‘Apple Pay’ moeten je cursisten dan omzeilen of omschrijven: mediatie in de praktijk.

330 docenten enthousiast
Het was een memorabele middag: ik vind het altijd leuk om een presentatie te geven en anderen voor ons vak te inspireren, maar om dat voor 330 docenten uit verschillende beroepsvelden te doen is al helemaal een feestje. Dat ik dat in het auditorium van het Rijksmuseum deed, was een bijzondere ervaring. De mogelijkheid om ook nog na sluitingstijd een rondleiding door de Eregalerij te krijgen, was de kers op de taart.