Tekst: Shirley Haasnoot | Foto's: Peter Valckx
In 1963 zat dominee Martin Luther King in een gevangeniscel in Birmingham, Alabama. Hij was gearresteerd nadat hij een protestmars had geleid tegen raciale segregatie. In zijn cel begon hij aan een open brief. Eerder dat jaar had King in Washington al zijn beroemde speech ‘I Have A Dream’ gehouden. Achter tralies in Birmingham riep King op tot actie: ‘We weten uit pijnlijke ervaring dat vrijheid nooit vrijwillig wordt gegeven door de onderdrukker; zij moet door de onderdrukten worden opgeëist’.
‘Vrijheid moet door de onderdrukten worden opgeëist’
Kings brief, door zijn advocaat de gevangenis uit gesmokkeld, werd door verschillende Amerikaanse kranten afgedrukt en vormde in 1964 de kern van zijn beroemde boek Why We Can’t Wait. Maandag 9 oktober, 60 jaar na Kings arrestatie in Alabama, was deze titel het thema van de Martin Luther King lezing 2023 van gasthoogleraar Anthony Bogues.
Bogues is hoogleraar aan de Amerikaanse Brown University en sinds de start van dit collegejaar tot 2027 gasthoogleraar aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Hij groeide op in Jamaica waar hij in 1994 promoveerde aan de University of the West Indies. Rector magnificus Jeroen Geurts noemde hem in zijn introductie een wereldberoemde onderzoeker van ‘de zwarte stem’.
Why we can’t wait is een politiek document, zei Bogues in de Aula, waar dit jaar ruim 600 bezoekers waren. Hij omschreef King als een profetische zwarte intellectueel die leefde zoals hij dacht en sprak, en een man die zich verzette tegen gematigdheid en passiviteit. Niet de dromende, maar de radicale King was dan ook het onderwerp van de avond.
Problemen verdwijnen niet door ze te negeren
‘Actie is waarmee we ons als mensen onderscheiden’, zei Bogues, die nadrukkelijk op de bredere betekenis van Kings woorden inging. Want ook de problemen in onze huidige wereld vereisen dringend aandacht en actie: anti-zwart racisme, klimaatverandering, oorlog en de voortdurende erfenis van kolonialisme en slavernij. Problemen verdwijnen niet door ze te negeren. ‘Alleen confrontatie, directe actie, zoals King zei, daagt de ziektes van de huidige tijd uit.’
'De rector van mijn school had maar weinig vertrouwen in mijn schoolresultaten’
Dat Kings nagedachtenis nog steeds inspireert, bleek ook uit de bijdragen van de overige sprekers. Franc Weerwind, demissionair minister voor Rechtsbescherming, is de eerste zwarte minister in Nederland in meer dan 100 jaar. Hij vertelde hoe hij als Nederlands kind met Surinaamse ouders ondervond wat apartheid betekende.
‘Zo had de rector van mijn school op voorhand maar weinig vertrouwen in mijn schoolresultaten. En ging iets later de deur van de discotheek net te vaak voor mijn neus dicht.’ Weerwind legde de nadruk op de eigen verantwoordelijkheid. ‘Ieder individu is verantwoordelijk voor onze gedeelde toekomst.’
'In Gaza leven 1,3 miljoen bruine mensen in de grootste openluchtgevangenis ter wereld'
VU-hoogleraar Global Economic and Social History Pepijn Brandon sprak vervolgens over het Nederlandse slavernijverleden dat nog steeds doorwerkt. Hij concludeerde dat we nog lang niet bij de volledige gelijkheid zijn waarover in de ogen van King geen compromis mogelijk was.
Ook vroeg hij, twee dagen na de moordpartij van Hamas in het zuiden van Israël, voorzichtig aandacht voor het leed van de Palestijnen in Gaza, die hij omschreef als ‘de 1,3 miljoen bruine mensen die in de grootste openluchtgevangenis ter wereld leven’. Het leverde hem spontaan applaus op.
Liefde overwint haat was Kings belangrijkste les
Later op de avond speelde actrice Urmie Plein een zwarte vrouw in 1863, vlak na de afschaffing van de slavernij, met een verpletterende monoloog: ‘Ik zeg toch sorry’. Linda Nooitmeer, voorzitter van het Nationaal Instituut Nederlands Slavernijverleden en Erfenis, zei in een gesprek met Kings voormalige persvoorlichter Harcourt Klinefelter dat 400 jaar slavernijverleden een blijvende inpact heeft op onze samenleving. Het is belangrijk om kennis te hebben van de geschiedenis om te begrijpen waarom de maatschappij op een bepaalde manier is opgezet. ‘Het beïnvloedt ons allemaal.’
Even was er ook aandacht voor King als mens, toen presentator Aldith Hunkar aan Klinefelter vroeg of hij Kings speeches had geschreven. ‘Nee!’ was het antwoord. ‘Dr King schreef zijn eigen speeches’. En wat Kings belangrijkste les was? ‘Liefde overwint haat’. En daarmee was het onderscheid tussen de dromende en de radicale King deze avond uiteindelijk toch niet zo scherp.
Over de Martin Luther King Lezing
De Martin Luther King Lezing, die sinds 2008 jaarlijks wordt uitgesproken, is aan de VU een moment om stil te staan bij Kings leven en werk en ter inspiratie voor de heersende tijdgeest. ‘We willen zijn nalatenschap en ideeën in leven houden voor de Nederlandse maatschappij’, zegt Dave Ensberg-Kleijkers, voorzitter van de Stichting Martin Luther King Lezing. ‘Om deze wereld een meer welvarende plaats te maken voor iedereen.’
Dit artikel is bewerkt en uitgebreid op 28 november 2023.
