Co-creatie met vluchtelingen: Uitdagend maar essentieel voor inclusie in een complexe samenleving
Socioloog Maria Charlotte Rast toont aan hoe burgerinitiatieven en onderzoeksprojecten die samenwerken met vluchtelingen bijdragen aan een inclusievere samenleving. Deze initiatieven bieden zowel de lokale gemeenschap als vluchtelingen de kans om hun omgeving actief vorm te geven. Ze bieden bovendien waardevolle ervaringen in het doorbreken van uitsluitende structuren en hiërarchische relaties. Dit versterkt solidariteit in een samenleving die steeds meer verdeeld en minder gastvrij is.
“Door vluchtelingenperspectieven te integreren in wetenschap en praktijk, ontstaan effectievere en inclusievere oplossingen. Daarnaast vergroten deze initiatieven het bewustzijn over uitsluitingsmechanismen en helpen ze mensen te begrijpen hoe ze zelf actief inclusie kunnen bevorderen. Hiervoor moeten co-creatieve initiatieven zowel intern als extern inclusie stimuleren. Intern houdt dit in dat ze hun eigen uitsluitende processen kritisch evalueren en aanpassen. Extern moeten ze bewustwording creëren over uitsluitingsmechanismen, strategisch gebruikmaken van ondersteunende ruimtes, een kritische massa opbouwen, en het systeem bekritiseren en veranderen zonder zichzelf te marginaliseren,” aldus Rast.
Uitdagingen en kansen van de co-creatieve benaderingen
Rast onderzocht de uitdagingen en kansen van burgerinitiatieven en academische onderzoeksprojecten die samenwerken met vluchtelingen in Nederland. Rast: “De opvangcrisis van 2015/2016 heeft geleid tot een belangrijke verschuiving in de manier waarop vluchtelingen worden opgevangen en geïntegreerd. De crisis maakte de tekortkomingen en uitsluitende effecten van bestaande top-down benaderingen zichtbaar en benadrukte de noodzaak voor duurzamere en effectievere oplossingen die beter aansluiten bij de leefwereld van vluchtelingen.”
Binnen deze context zijn er nieuwe mogelijkheden ontstaan voor samenwerking, waarbij burgerinitiatieven en onderzoeksprojecten samen met vluchtelingen praktijken en kennis ontwikkelen. Rast verkende zowel de uitdagingen als de kansen van deze co-creatieve benaderingen en onderzocht hoe deze initiatieven functioneren binnen de uitsluitende structuren van vluchtelingenopvang en -integratie, en hoe ze bijdragen aan maatschappelijke inclusie door deze structuren te transformeren.
Vier empirische onderzoeken
Rast voerde vier empirische onderzoeken uit. Het eerste onderzoek bestond uit tien interviews met vluchtelingen en twee interviews met initiatiefnemers van een burgerinitiatief dat samen met vluchtelingen een kleinschalig huisvestingsproject creëerde. Het tweede onderzoek omvatte acht interviews met vluchtelingen, drie interviews met lokale betrokkenen (een vrijwilliger, een kernlid en een initiatiefnemer), en participerende observaties bij een burgerinitiatief dat een zelfgeorganiseerd buurtcentrum oprichtte. In het derde onderzoek verzamelde zij gegevens via 23 interviews met maatschappelijk-geëngageerde wetenschappers (waarvan veertien co-creatieve benaderingen hanteerden) en een focusgroepgesprek met vijf van deze wetenschappers, evenals een reflectief dagboek. Voor de vierde empirische studie interviewde Rast dertien vluchtelingen die eerder deelnamen aan een co-creatief academisch onderzoeksproject. Ook organiseerde zij een reeks co-creatieve workshops met vijf van deze vluchtelingen, en hield een reflectief dagboek bij.
Bevindingen voor de praktijk
Rast’ onderzoek is relevant gezien de huidige opvangcrisis voor asielzoekers in Nederland. Jarenlange politieke onwil heeft geleid tot een ernstig tekort aan voldoende en humane opvangplaatsen. Sommige politieke partijen benutten deze situatie om strengere asielmaatregelen te rechtvaardigen, wat de polarisatie vergroot en de samenleving minder gastvrij maakt. Tegelijkertijd toont Rast aan dat er binnen de samenleving veel betrokkenheid is van mensen die vluchtelingen op een inclusieve manier willen verwelkomen en integreren. Zij benadrukt het potentieel van co-creatieve initiatieven voor het realiseren van humane en inclusieve vluchtelingenopvang en -integratie, en roept de overheid op om deze initiatieven te erkennen en te ondersteunen. Door de kansen, uitdagingen en strategieën van deze initiatieven te verkennen, biedt Rast waardevolle inzichten voor het ontwikkelen van effectieve en inclusieve kennis, beleid en praktijken. Zij hoopt met haar bevindingen bij te dragen aan nieuw asiel- en integratiebeleid dat inclusie en solidariteit in de samenleving bevordert.
Meer informatie over het proefschrift
