Volgens Beauxis-Aussalet moeten we kritisch naar AI kijken. AI staat voor artificial intelligence, oftewel kunstmatige intelligentie: algoritmes en methoden die complexe taken uitvoeren waar voorheen menselijke intelligentie voor nodig was. Denk aan een chatbots, gezichtsherkenning op je smartphone of generatieve AI, zoals ChatGPT. Beauxis-Aussalet benadrukt het kunstmatige aspect van AI: AI bootst intelligentie van levende wezens na, maar heeft zelf geen wezenlijk begrip.
AI versus echte intelligentie
‘Vliegtuigen en vogels vliegen allebei, maar vliegtuigen begrijpen niet werkelijk hoe je moet vliegen. Zo is het ook met kunstmatige intelligentie. Tot recent kon je met ChatGPT praten over schapeneieren, terwijl ieder mens begrijpt dat dat nonsens is. AI-systemen hebben die kennis niet, maar schatten de correcte respons in op basis van statistiek: de kans dat het antwoord daadwerkelijk klopt.’
Het risico van AI
De opmars van kunstmatige intelligentie kent een gevaar. Dat zit ‘m in wat mensen ermee doen, zegt de specialist in ethisch computergebruik. ‘We vertrouwen te veel op AI-systemen. We schatten ze te hoog in, als alwetende orakels, terwijl je de uitkomsten kritisch moet bekijken. We begrijpen namelijk nog niet goed dat de uitkomsten een bepaalde mate van onzekerheid met zich meebrengen.’ Ook de statistische betrouwbaarheid is gering: als een AI-systeem bijvoorbeeld fraude ontdekt, kan de kans dat de beschuldigde toch onschuldig is heel groot zijn, legt Beauxis-Aussalet uit.
Onethische systemen die discrimineren
Sterker nog, AI-systemen kunnen zelfs onethisch opereren, zoals bij de toeslagenaffaire. Daar bepaalde de Belastingdienst met een geautomatiseerd risicoselectiesysteem welke toeslagaanvragen extra gecontroleerd moesten worden, vertelt de VU-docent. ‘Dubbele nationaliteit’ was bijvoorbeeld een selectiecriterium (terwijl de Belastingdienstmedewerkers dit niet wisten). Toeslagaanvragers met een tweede nationaliteit liepen dus meer kans om eruit gepikt te worden door het systeem – een bias die leidde tot discriminatie. Dat die manier van werken niet in de haak was, werd te laat opgemerkt, aldus Beauxis-Aussalet.
Is big data de oplossing voor risico’s AI?
Wat is de oplossing voor onethisch opererende AI-systemen? ‘Natuurlijk kun je filters op een chatbot zetten zodat die geen discriminerende taal meer uitslaat. Of zorgen dat er geen racistische stereotyperingen in AI-gegenereerde afbeeldingen terugkomen,’ zegt Beauxis-Aussalet. ‘Maar het probleem is niet te weinig data. Het systeem meer data voeren leidt namelijk niet automatisch tot verbetering. Nee, er is betere kwaliteit data nodig. Denk aan data die feitelijk klopt, representatief is, actueel én op een ethische manier verkregen is.
AI ethisch gedrag aanleren
‘Een tweede manier om AI-systemen ethisch gedrag bij te brengen is door mensen te trainen. Iedereen zou op jonge leeftijd al moeten leren over technologie. Leer kinderen van kleins af aan te denken als een wetenschapper. Bij AI horen foutpercentages. Geef mensen inzicht in de statistische onzekerheid van een AI-systeem: wat voor soort fouten de resultaten bevatten, en hoeveel. Kortom: hoe de betrouwbaarheid is. Zoals de ingrediënten op verpakkingen van etenswaren vermeld staan.’
Leidt meer ‘foutenbeoordeling’ (en statistische geletterdheid bij de gebruikers) tot AI-systemen die zelfstandig ethische beslissingen kunnen nemen? ‘Dat blijft riskant,’ stelt Beauxis-Aussalet. ‘Als je een AI-model een ethische afweging laat maken, moet je alle aspecten van een situatie hebben meegenomen. Je weet nooit of je dat hebt gedaan. En je kunt ook onbedoeld onethisch zijn, bijvoorbeeld als je elementen van de situatie buiten beschouwing laat.’
Mensen cruciaal bij ethische AI
Kortom: ethiek blijft mensenwerk en een menselijke verantwoordelijkheid, omdat er altijd menselijke afwegingen aan ten grondslag liggen. ‘Bij ethische beslissingen met behulp van kunstmatige intelligentie zijn mensen cruciaal,’ zegt de VU-deskundige in ethisch computergebruik.
Enerzijds is dat een optimistische boodschap: mensen hebben veel invloed op één van de grootste, spannendste technologische ontwikkelingen van deze tijd. Maar of ze die invloed daadwerkelijk op een goede manier gebruiken? ‘Dat moet nog blijken.’
