Sociale robots voor de samenleving: Mediapsychologie

Onze sociale robots

• Alice

  De tekorten in de zorg zijn groot, met op de korte termijn geen zicht op verbetering. Tegelijkertijd stijgt met de vergrijzing het aantal ouderen. Dit heeft natuurlijk als gevolg dat er minder tijd is voor persoonlijke aandacht. Ook zijn er veel ouderen met weinig of geen familie, maar liefst de helft van de 75-plussers voelt zich wel eens eenzaam. Het liefst zouden zorggevers bij al hun cliënten wel een kopje koffie willen doen, maar hier is simpelweg geen tijd voor. Door de covid-19 pandemie werd het pijnlijk zichtbaar dat hier een oplossing voor moest komen. Dit is waar sociale robot Alice bij komt kijken.  

  Hoe kwam Alice tot stand?

  Het Alice-project is een langlopend project met meerdere fases van ontwikkeling. De eerste Alice was een meisjesachtige robot die weinig zelfstandig kon. Inmiddels zijn we onderzoek aan het doen met een robot die autonoom is en rustig bij een oudere achtergelaten kan worden. Daar is veel ontwikkeling aan vooraf gegaan.

  Alice is niet de eerste sociale robot voor ouderen. Het PARO-zeehondje en de robotkat gingen haar al voor. Deze robots kunnen alleen niet terugpraten. Wat nou als de ouderen, tussen verzorgmomenten of bezoeken en koffiemomentjes door, ook iemand hadden met wie ze konden praten of wat informatie konden vragen. Met de groeiende rol van technologie in ons leven en in de gezondheidszorg, is het geen gek idee dat een stuk technologie deze rol op zich zou kunnen nemen. Veel mensen hebben tegenwoordig al een google home of alexa in huis, aan wie ze het weer kunnen vragen of boodschappenlijstjes kunnen maken. Dit is wel onpersoonlijke technologie en voelt weinig als een gespreksmaatje. Daarom is Alice ontwikkeld, als gespreksmaatje (met lichaam!) voor ouderen met wie ze konden praten of dingen konden vragen.

  Alice 1.0:

  Alice werd in 2015 voor het eerst bij ouderen gebracht, als gezelschap. De ouderen konden met Alice kletsen, maar ook hielp Alice ze met afspraken herinneren of informatie opzoeken. Deze Alice zag er uit als een pop en kon dus ook praten. De reactie op Alice was positief en zelfs ontroerend, de ouderen die interactie hadden met Alice schepten een band met haar. De reactie op dit onderzoek is terug te zien in de documentaire 'Ik ben Alice' en diverse media [1], [2], [3].

  Dit gaf alle motivatie en reden om deze ontwikkeling door te zetten om uiteindelijk daadwerkelijk ingezet te kunnen worden. Een nadeel aan de originele Alice, er was tijdens bezoekmomenten continu iemand nodig om Alice te besturen. Hier begon de zoektocht naar een autonome Alice, die zelfstandig bij de ouderen langs kon gaan en met ze kon praten.

  Alice 2.0:

  Na veel ontwikkeling in samenwerking van de VU met Deloitte sinds 2015 was daar Alice 2.0. Deze Alice is autonoom, dat wil zeggen dat er geen menselijke bemoeienis is tijdens het gesprek tussen ouderen en Alice. Zo kan ze bijvoorbeeld het nieuws vertellen, grapjes maken of een muziekje afspelen. Wel ziet deze Alice er minder menselijk uit, ze heeft een gezichtje op een scherm en geen armen of benen. Dit simpele design maakt wel dat Alice makkelijker te produceren is, en later hopelijk toegankelijker te maken is.

  Na wat pilots waarin ouderen hun mening konden delen over Alice om haar te verbeteren, is ons onderzoek om de impact van Alice te testen van start gegaan. In 2021 zijn we van start gegaan in een aantal verzorgingstehuizen om ouderen in contact te brengen met Alice. Hier konden de ouderen vrij met Alice spreken zonder dat er iemand anders bij was die Alice bestuurde. Daar hebben we positieve reacties ontvangen van zorgverleners en deelnemers, maar ook werd snel duidelijk dat Alice nog niet alles kon. De ervaring bracht ons het succes van Alice wat we konden vieren, maar ook genoeg feedback om Alice nòg beter te maken. Ook voor de tweede fase van het project was er veel aandacht voor Alice in de media [1], [2].

  Toekomst:

  Er word hard gewerkt om Alice te verbeteren om haar uiteindelijk toegankelijk te maken voor ouderen. Daarvoor is nog veel werk nodig, om Alice bijvoorbeeld wat slimmer en uitgebreider te maken. Ze kan nu nog maar beperkt reacties geven, maar het zou natuurlijk mooi zijn als ze op veel verschillende vlakken zou kunnen helpen. Daar is onderzoek voor nodig, om bijvoorbeeld reacties van gebruikers te verzamelen om zo Alice te kunnen verbeteren. Verder zijn we geïnteresseerd in waarom Alice nou werkt, en hoe ze het beste werkt. Heeft ze een effect op mensen en zo ja, wat voor? Voor de commercialisering van Alice is het noodzaak om goed uitgezocht te hebben of het effect heeft op ouderen, en zo ja, wat voor? Genoeg te doen dus.

  Oproep:

  Om Alice te verbeteren, zijn wij actief onderzoek aan het doen. Daarvoor hebben we deelnemers nodig. Ben jij of ken jij iemand die werkt bij een zorginstelling voor ouderen en lijkt het je leuk om ons bij deze bijzondere technologische ontwikkeling te helpen? Neem dan contact met ons op! Wij zijn ontzettend dankbaar voor je hulp.

  Meer weten?

  Alice wordt ontwikkeld door de VU in samenwerking met Deloitte. Vind hierover meer op haar website: Alice website: https://www.alicecares.nl 

• NAO

  De NAO (Softbank Robotics) robot is een kleine robot met armen en benen die kunnen bewegen. Ook heeft het een klein gezichtje met ogen, die je blik vasthoudt ook als je beweegt. Door de houding, spraak en reacties op beweging of geluiden, komt deze robot al snel wat menselijk over. Samen met het goed programmeerbare karakter van NAO wordt de robot ingezet in verschillende takken van onderzoek, bijvoorbeeld met kinderen als rol van tutor.

  NAO in het onderwijs

  Samen met leraren hebben we een NAO gemaakt voor in het onderwijs, zodat we het potentieel van deze robot om als tutor ingezet te worden konden onderzoeken. De relevantie daarvan is groot; het onderwijs in Nederland ondervindt grote tekorten die alleen maar blijven groeien. Daarnaast verandert technologie het klaslokaal, robots passen goed in die lijn van innovatie. Daarom willen we graag digitale maatjes ontwikkelen die kinderen kunnen helpen, zoals de NAO. Om dat te kunnen doen, is het eerst belangrijk om te weten of deze maatjes effectief zijn en waarom, en daarbij ook vragen of zorgen van ouders en leraren aankaarten.

  Eerder hebben we NAO als tutor bij kinderen op de basisschool. In deze onderzoeken werd de NAO bijvoorbeeld ingezet tijdens rekenlessen. Een beetje een gek zicht, dat wel, maar wel een leuke manier voor leerlingen om bezig te zijn met school. Naast het leren van de stof biedt de robot ook een structurele en interactieve vorm van lesgeven. Dat is ideaal, want zo’n sociale robot is nooit moe of geïrriteerd, maakt geen fouten, blijft rustig en veroordeelt je niet.

  NAO in het ziekenhuis:

  Een ziekenhuis is voor niemand een fijne plek. Vooral niet voor kinderen die misschien niet begrijpen wat er allemaal gebeurt. Matthijs Smakman en studenten aan de Hogeschool Utrecht hebben daarom een NAO ontwikkkeld die in het ziekenhuis kan worden ingezet. Deze robot kan in het ziekenhuis zieke kinderen helpen door met ze te praten. Zo probeert de robot zenuwen weg te nemen door de kinderen af te leiden op de prikpoli. Ook is het lastig voor zieke kinderen om in beweging te blijven en in het herstel is vaak te zien dat ze dan ook te weinig bewegen. NAO motiveert de kinderen om wel te blijven bewegen op een leuke manier, ook als de kinderen in bed liggen. Dit onderzoek is daar al uitgegroeid tot een minor ‘Social Robotics’ die studenten kunnen volgen tijdens hun bachelor.

  NAO als maatje:

  Sociale robots zijn een vrije nieuwe uitvinding. Interactie met technologie blijft vaak in het digitale domein, maar robots bieden iets heel unieks: een fysieke aanwezigheid. Bij het zien of praten met een robot hebben mensen allerlei gevoelens, maar wat voor gevoelens? En, hoe komt dat nou eigenlijk? PhD student Peggy van Minkelen wil graag weten waarom mensen zich nou verbonden voelen met een sociale robot. Komt dat door wat het zegt of doet, of door hoe het eruit ziet? Daar houdt zij zich tijdens haar promotieonderzoek mee bezig. Na een onderzoek hier op de VU was het tijd voor een grootschalig onderzoek. Samen met het robotteam is ze naar Lowlands gegaan om bezoekers in contact te brengen met een robot. Tijdens het onderzoek deden de bezoekers een taak op de computer, waarna ze een spelletje konden spelen met de robot. Tijdens het onderzoek werden ook fysiologische metingen gedaan, om wat inzicht te krijgen in de lichamelijke reacties op zo’n robot. De resultaten hiervan worden nog geanalyseerd.

• Sambuddy

  De SAMbuddy is door promovendus Matthijs Smakman en zijn team, in samenwerking met maatschappelijke organisaties, ontwikkeld als een sociale robot bedoeld voor kinderen met een beperking of persoonlijkheidsproblematiek. Door tekorten in de zorg en het onderwijs is er minder individuele en persoonlijke aandacht voor kinderen. De SAMbuddy is ontwikkeld als een vertelknuffel aan wie kinderen hun verhaal kwijt kunnen en zo een vertrouwensband kunnen bouwen. Experimenteel onderzoek heeft ook uitgewezen dat kinderen de SAMbuddy vertrouwen en hun gevoelens delen, meer dan 90% wilde een geheim met de robot delen.

  De SAMbuddy biedt een luisterend oor. De robot stelt zelf vragen aan het kind zodat het kind aangemoedigd wordt om diens verhaal te doen. Deze vragen kunnen worden geüpload door de begeleider van het kind, zodat de vragen persoonlijk gericht zijn. De robot kan ook de verhalen van het kind opnemen, maar dit is de keuze van het kind zelf, en de enige met toegang is de begeleider die het kind de knuffel geeft. Zo blijft de privacy van het kind gewaarborgd. Het kind kan de antwoorden opnemen door te drukken op een opname-knop als dat gewenst is. Die opnames worden dan naar een app gestuurd die verbonden is met de SAMbuddy.

  De SAMbuddy wordt ontwikkeld in samenwerking met studenten op de HU. Deze studenten plaatsten ook bewegingssensoren en een hartslagmeter in de knuffel. De productie van de robot is gedaan in samenwerking met de knuffelfabriek, waar mensen met een achterstand de zachte buitenkant van de SAMbuddy hebben gemaakt. Op dit moment worden er verdere experimenten gedaan naar het effect van de robot op bijvoorbeeld stress van kinderen. Ook onderzoekt Matthijs Smakman de ethische kant, zoals bijvoorbeeld privacyoverwegingen.

  De resultaten uit de onderzoeken zijn veelbelovend en de potentie van de SAMbuddy is dan ook groot. Dat is niet onopgemerkt gebleven, de SAMbuddy is genomineerd en in de prijzen gevallen bij de Computable Award 2021 die uitgereikt wordt aan bijzondere ICT projecten. In de toekomst kan de robot hopelijk grootschalig worden ingezet in het onderwijs bij jonge kinderen. Een andere veelbelovende toepassing van deze knuffel is voor ouderen. Lees meer over de SAMbuddy op de website.

  Video van HU Stories: Knuffelrobot SAMbuddy - YouTube

• Awards

  In 2015 wonnen Johan Hoorn en Elly Konijn de Eurekaprijs die werd uitgereikt door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) en de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). De Eurekaprijs wordt uitgereikt aan projecten die populairwetenschappelijk bijdragen aan wetenschapscommunicatie. In dit geval ging de prijs naar het Alice project.

  In 2020 vielen Johan Hoorn en Elly Konijn opnieuw in de prijzen, zij mochten de Huibregtsenprijs in ontvangst nemen tijdens de jaarlijkse Avond van Wetenschap & Maatschappij. Deze prijs wordt uitgereikt aan wetenschappelijk onderzoek dat wordt toegepast op het dagelijks leven om het maatschappelijke belang van de wetenschap te benadrukken. Het is bedoeld voor onderzoeksprojecten die wetenschappelijke kwaliteit en vernieuwing combineren met een bijzondere maatschappelijke meerwaarde, in 2020 was dit het Alice project.

  De Computable Award beloont jaarlijks uitzonderlijke ICT projecten. Het project SAMbuddy, onder leiding van Matthijs Smakman, mocht in 2021 deze prijs in ontvangst nemen. De jury was onder de indruk van de interdisciplinaire insteek, dat psychologie en sociale robots combineert, die ingezet is om iets te creëren wat ertoe doet.

  Het onderzoek van Elly Konijn en haar team werd in 2021 gehonoreerd met het pilotfonds 'Wetenschappers: Gewaardeerd!', uitgereikt door de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). Gewaardeerd! werd uitgereikt aan wetenschapscommunicatieprojecten uitgevoerd door een groep wetenschappers, zodat zij naar eigen inziens hun kennis tot maatschappelijke waarde konden brengen.