Meer dan ooit lijken we de gevolgen van klimaatverandering te ondervinden. Toenemende hittegolven, natuurbranden of juist overstromingen zorgen op elk continent voor problemen. Dat klimaatverandering een sterke link heeft met de toename van bosbranden staat volgens aardwetenschapper Sander Veraverbeke als een paal boven water. Maar geldt dat voor elk gebied? En waarom heeft ons ecosysteem natuurbranden juist ook hard nodig? Sander legt het ons uit.
Op welke manier dragen natuurbranden bij aan klimaatverandering?
‘Klimaatverandering zorgt ervoor dat de frequentie van brandgevoelig weer – dat noemen we ook wel fire weather – overal op aarde toeneemt. Denk hierbij aan droog en warm weer met een stevige wind. Brand kan dan namelijk snel ontstaan en zich vervolgens gemakkelijk verspreiden’.
‘Daarnaast hebben die branden zelf ook weer impact op ons klimaat, onder andere door de CO2 die zij uitstoten. Dat geldt zeker voor de branden in de noordelijke gebieden, zoals in Canada, Siberië en Alaska, die ik op het moment vooral bestudeer. Daar zien we natuurbranden steeds vaker voorkomen.’
Waarom zijn natuurbranden niet per definitie slecht?
‘In ieder ecosysteem op aarde is het logisch dat er natuurbranden ontstaan als gevolg van een droog seizoen. Die branden zorgen daarnaast voor diversiteit in het ecosysteem. In Canada kan je bijvoorbeeld bossen van verschillende leeftijden vinden. Sommige bossen zijn tien jaar oud, andere vijftig of zelfs honderdvijftig jaar oud. Op elk bos komen weer andere dier- en plantensoorten af. Maar ook in Europa hebben we natuurbranden nodig en is het heel normaal dat er in een stuk natuur om de bijvoorbeeld twintig tot dertig jaar een brand woedt. De natuur herstelt zich na de brand vervolgens weer en groeit terug.’
‘Bij een normale brandcyclus is de netto CO2-uitstoot ook nog eens nul. Hoewel een brand voor uitstoot zorgt, wordt er weer CO2 uit de lucht gehaald wanneer het stuk natuur terug groeit. Dat is zo bij de grassen op de Afrikaanse savanne, maar ook bij de bossen in Europa. Het kan bij grote bossen natuurlijk wel tientallen jaren duren voordat alles terug groeit, maar toch levert een normale brandcyclus onder aan de streep geen extra uitstoot op. Het wordt problematisch als het aantal natuurbranden toeneemt, als de natuur na een brand niet goed herstelt of als er brand voorkomt op plekken waar dat niet gebruikelijk is.’
Natuurbranden kwamen deze zomer vaak in het nieuws. Hoe kijk jij hier tegenaan? Kan je die branden verklaren?
‘Door klimaatverandering nemen de weersomstandigheden toe die gemakkelijk tot natuurbranden kunnen leiden. Dat betekent alleen niet dat er overal ter wereld meer brand zal ontstaan of dat de klimaatimpact overal even groot is. Er zijn twee soorten impact die ik hier wil onderscheiden: de impact op de maatschappij en de impact op het klimaat. Die twee liggen in elkaars verlengde, maar het zijn toch twee verschillende dingen. De branden die veel in het nieuws zijn hebben vooral met een grote maatschappelijke impact te maken doordat zij onder meer veel doden, luchtvervuiling en evacuaties veroorzaken. Dat zag je in Griekenland waar migranten omkwamen, of op Rhodos waar veel toeristen waren.’
‘Bij de natuurbranden in de Canadese bossen is het vooral de klimaatimpact die aanzienlijk is. De branden in dit gebied kunnen erg groot worden, soms zo groot als een Nederlandse provincie. Daarnaast hebben deze branden een enorm hoge CO2-uitstoot door de organische bodem van opgestapelde blaadjes en soms zelfs permafrost waar veel koolstof in opgeslagen ligt. Dit jaar is een record brandjaar voor Canada, daar sta ik echt van versteld. Het westen tot het oosten van dat land staat al vanaf de lente tot op dit moment in brand. Zelfs in Quebec, waar natuurbranden heel ongebruikelijk zijn, zie je de bossen nu ook branden. Maar ook in andere noordelijke gebieden zoals in Siberië zien we record na record verbroken worden, namelijk in 2019, 2020 en 2021.’
Wat kunnen we doen om de gevolgen van natuurbranden in te perken?
‘In de meeste gevallen is de mens de oorzaak van natuurbranden. Dit biedt meteen ook een positieve kant van het verhaal, namelijk dat we enige mate van controle kunnen uitoefenen. Preventie op zowel lokaal als regionaal niveau is van belang om de schade van branden te beperken. Een mogelijkheid is om het landschap zo in te richten dat natuurbranden niet ongecontroleerd kunnen uitbreiden. Dit kan bijvoorbeeld door het creëren van brandgangen tussen verschillende natuurgebieden, waardoor branden niet kunnen overslaan naar nabijgelegen gebieden. Een andere optie is het introduceren van vochthoudende loofbomen in van nature vochtarme naaldbossen, wat in Nederland als een mogelijke oplossing kan dienen.’
‘Verder is op tijd blussen belangrijk. Wanneer natuurbranden een bepaalde grootte bereiken, dan kunnen ze namelijk niet meer gedoofd worden. Neem bijvoorbeeld de huidige branden in Canada, die al een heel seizoen voortduren en pas zullen doven wanneer de regen van het najaar arriveert. Maar ook in Canada en andere noordelijke gebieden waar maar weinig mensen wonen is het mogelijk om brand op tijd te blussen. Door satellietdata kan je namelijk precies zien waar bliksem heeft ingeslagen en waar brandjes uitbreken’.
‘Ik ben persoonlijk betrokken bij een consortium geleid door het Nationale Instituut voor Publieke Veiligheid (NIPV) om brandpreventie in Nederland op de bestuursagenda te plaatsen. Ik ben blij dat ik op deze manier niet alleen bijdraag aan het creëren van nieuwe kennis, maar ook actief kan meedenken over hoe we dichtbij huis de negatieve gevolgen van natuurbranden zo klein mogelijk kunnen maken. Onze doelstelling is om voldoende middelen beschikbaar te stellen in Nederland om natuurbranden te beheren en om ervoor te zorgen dat wetenschappelijke bevindingen daadwerkelijk in de praktijk worden gebracht.’