In zijn afscheidsrede aan de Vrije Universiteit Amsterdam (VU) richt hoogleraar staats- en bestuursrecht Jon Schilder zijn aandacht op het Team Openbare Orde en Inlichtingen (TOOI): een tak van de politie die in het geheim informatie verzamelt om de openbare orde te bewaken, vaak met behulp van informanten.
‘Waar de bevoegdheden van de landelijke inlichtingendiensten wettelijk zijn vastgelegd, ontbreekt een specifieke regeling voor het optreden van het TOOI,’ stelt Schilder. ‘Dat roept fundamentele vragen op over legitimiteit, privacy en democratische controle.’
Infiltratie zonder kaders
Het TOOI opereert onder gezag van de burgemeester en houdt zich bezig met het monitoren van onder andere klimaatactivisten, voetbalhooligans en andere groepen die als risico voor de openbare orde worden gezien. Maar de manier waarop dat gebeurt, vaak in stilte, soms via infiltratie, is wettelijk nauwelijks omkaderd.
‘De bevoegdheid om op deze manier in te grijpen in het privéleven van burgers moet je goed onderbouwen en kunnen verantwoorden,’ zegt Schilder. ‘En op dit punt ontbreken ontbreken er fundamentele waarborgen die in een rechtstaat onontbeerlijk zijn.’
Loopbaan Schilder
Tijdens zijn loopbaan volgde Schilder jarenlang de ontwikkelingen in wetgeving, rechtspraak en bestuurspraktijk rondom overlastbestrijding, demonstratierecht en de aanpak van drugscriminaliteit. In vakbladen en rapporten voor wetenschappelijke verenigingen gaf hij daar niet alleen kritisch commentaar op, maar deed hij ook concrete beleidsvoorstellen, soms op eigen initiatief, soms in opdracht van de overheid.
Daarnaast droeg hij bij aan de praktijk door cursussen te geven aan ambtenaren, advocaten en rechters. Onlangs werkte hij mee aan een afwegingskader voor de rijksoverheid: een toetsingsinstrument dat helpt bepalen of een burgemeester een nieuwe handhavingstaak toegewezen moet krijgen.
Transparantie is geen luxe
Met zijn afscheidsrede “De geheime politie: Over veiligheid en privacy” vraagt Schilder aandacht voor de onzichtbare uithoeken van de overheidsmacht. En dat is volgens hem hard nodig: ‘Juist in het spanningsveld tussen veiligheid en grondrechten is transparantie essentieel. Alleen dan kun je als samenleving bewuste keuzes maken.’
Schilder houdt zijn afscheidsrede op 20 juni aan de Vrije Universiteit Amsterdam.