“Wonen is een eerste levensbehoefte. De mogelijkheden om te wonen en te leven zijn dan ook een verantwoordelijkheid van ons allemaal”, stellen hoogleraren economie Marcel Canoy, Henri de Groot, Jan Rouwendal, Arjen Siegmann en Arjen van Witteloostuijn in hun pamflet over de woningmarkt. Het pamflet is het resultaat van interne discussies met collega’s en met studenten over de vastgelopen woningmarkt.
De urgentie is groot. “Sommigen van ons houden zich al langer bezig met de woningmarkt en hebben in het verleden geadviseerd. Dat schept verplichtingen. De VU is een universiteit waar wetenschappers niet alleen artikelen publiceren in academische tijdschriften en college geven, maar ook de urgentie voelen om kennis en vaardigheden in te zetten om maatschappelijke debatten te voeden,” zo motiveren de economen hun stuk.
Voor het pamflet spraken de economen eerst met studenten, die zich zorgen maken over het tekort aan studentenkamers maar ook over de kans dat zij na hun studie een betaalbare woning vinden. Volgens de economen is er behoefte aan een goede probleemanalyse en aan aanbevelingen voor de politiek, zodat er meer actie wordt ondernomen.
Het aanbod van woningen blijft achter door het uitblijven van een aanpak voor de stikstofproblematiek en door ruimtelijk ordeningsbeleid – een klein deel van de grond in Nederland is beschikbaar voor woningbouw en procedures duren heel lang. Daarnaast wordt de vraag naar woningen kunstmatig gestimuleerd door overheidsbeleid via onder andere de hypotheekrenteaftrek, de startersregeling, kortingen op de overdrachtsbelasting en de wet betaalbare huur. Het gevolg is een steeds grotere schaarste.
Na hun probleemanalyse komen de hoogleraren met vier aanbevelingen voor politieke partijen.
Allereerst pleiten de economen ervoor om de woningcorporaties te herwaarderen. Woningcorporaties zijn als sinds midden 19e eeuw actief en bouwen woningen voor mensen met een kleinere portemonnee, maar sinds de financiële crisis is hier door verschillende kabinetten op gekort. “Corporaties zorgen voor betaalbare huizen voor mensen met een kleine portemonnee en voor de leefbaarheid in wijken. Hoe groot die sector moet zijn, staat niet in de sterren geschreven. Een te grote sector verstoort de private huurmarkt en een te kleine sector maakt het moeilijker leefbaarheid in wijken te realiseren,” is te lezen in het stuk. Ongeacht keuzes zijn er volgens Arjen Siegmann twee dingen cruciaal voor de politiek. “Ten eerste, maak een keuze en blijf daar dan voor langere tijd achterstaan,” aldus Siegmann. “En ten tweede, zorg er voor de corporaties voldoende ruimte hebben om hun rol in de wijk en op het gebied van duurzaamheid waar te maken.”
De tweede aanbeveling is gericht op de doorstroming. De huidige krapte op de woningmarkt is volgens de economen vooral gebaat bij het bevorderen van de doorstroming. Marcel Canoy: “Door aantrekkelijke en compacte woningen voor ouderen te bouwen, waarbij zij deels hun vermogen kunnen behouden, ontstaat ruimte voor jongeren én ontstaan sterke woongemeenschappen met sociale voordelen en efficiëntere zorg.”
Met hun derde aanbeveling willen de economen de intergenerationele kloof tussen ouderen en jongeren aanpakken. De stijgende huizenprijzen leveren de oudere generaties grote vermogenswinsten op, terwijl jongeren vaak in dure huurwoningen of bij hun ouders wonen. Volgens de economen is de kloof te verkleinen door de overwaarde op koopwoningen bij de verkoop te belasten of door de erfbelasting te verhogen. Ook willen zij dat het makkelijker wordt om grote woningen te splitsen, zodat ouderen in hun eigen huis kunnen blijven wonen maar er toch woningen worden toegevoegd voor jongeren.
Tot slot pleiten de economen voor consistenter overheidsbeleid. “Een van de grootste oorzaken van de schaarste is het instorten van de woningbouw tussen 2013 en 2021. Dit moeten we in de toekomst anders doen. In slechte tijden, van lage prijzen, moet de woningbouw gewoon doorgaan. Op deze manier vervult de overheid een anti-cyclische rol, die van hoge maatschappelijke waarde is,” valt te lezen in het stuk.
Lees het pamflet met de probleemanalyse en aanbevelingen voor de woningmarkt hier.
Lees ook het opiniestuk van de economen in Het Financieele Dagblad.