Het mogelijke gevolg: verklaringen die onvolledig of zelfs onjuist zijn, en een reëel risico op een onjuiste afdoening. ‘Juist bij deze groep is maatwerk in verhooraanpak en bescherming van rechten cruciaal,’ aldus Kranendonk.
Ongeveer één op de drie verdachten heeft een LVB
Uit het onderzoek blijkt dat naar schatting één op de drie verdachten in een politieverhoor een LVB heeft. Toch blijft deze beperking vaak onopgemerkt, mede door “streetwise” of meegaand gedrag. Basispolitieverhoorders zijn nog vaak onvoldoende getraind om de signalen van een LVB te herkennen. ‘In 44% van de onderzochte gevallen waren er volgens de onderzoekers duidelijke signalen van een LVB, terwijl er voorafgaand aan het verhoor geen kwetsbaarheid bekend was bij verhoorders,’ zegt Kranendonk. ‘Een verdachte met een LVB zal niet altijd zeggen dat hij iets niet begrijpt. Juist het meegaande gedrag maakt het lastig om te zien dat iemand ondersteuning nodig heeft’.
Onvoldoende herkenning tast rechtsbescherming aan
Het niet herkennen van een LVB kan grote gevolgen hebben voor de rechtspositie van verdachten. Verdachten met een LVB hebben vaak moeite met het begrijpen van hun rechten, het beantwoorden van vragen en het geven van volledige informatie. Ze zijn bovendien extra gevoelig voor suggestieve vragen, en antwoorden sneller bevestigend. Zonder aanpassingen in het verhoorproces kunnen verklaringen onjuist zijn en zelfs leiden tot valse bekentenissen. Ook kan het bieden van benodigde hulp uitblijven. ‘Wanneer je als verdachte niet begrijpt wat er van je gevraagd wordt, kun je ook geen goede verklaring afleggen. Dat ondermijnt het strafproces,’ stelt Kranendonk.
Verhoorders met training signaleren vaker en stellen aangepaste vragen
Verhoorders die een aanvullende verhooropleiding hebben gevolgd én vooraf weten dat een verdachte een LVB heeft, blijken beter in te spelen op hun behoeften. Zij gebruiken eenvoudiger taal, vermijden vaker confronterende technieken en nemen de tijd om een werkrelatie op te bouwen. Ook stellen ze vaker open vragen en verifiëren het begrip van verdachten.
‘Een open, luisterende houding en het verifiëren en samenvatten van informatie zijn niet alleen helpend bij verdachten met een LVB, maar verbeteren het verhoor in het algemeen,’ aldus Kranendonk. Deze factoren vergroten de kans op betrouwbare, zaakgerichte informatie; ook bij verdachten zonder een LVB.
Inzichten direct toepasbaar in de praktijk
Het onderzoek biedt concrete handvatten voor het herkennen van verdachten met een LVB en het afstemmen van de verhooraanpak op hun behoeften. De inzichten zijn direct toepasbaar in politieopleidingen en trainingen. Dat is nodig, omdat er veel LVB verdachten zijn in veelvoorkomende strafzaken. Tevens is de basisopleiding politie verkort, waardoor verhoorders minder goed voorbereid lijken te zijn op het herkennen van en omgaan met deze doelgroep. ‘Om verdachten met een LVB op passende wijze te verhoren, moeten we investeren in signalering en training. Zeker gezien de positieve invloed en ontwikkeling van verhooropleiding. Dat is in het belang van de verdachte én van een rechtvaardig strafproces,’ stelt Kranendonk.
Toetsing aan internationale richtlijn
Door de Nederlandse verhoorpraktijk te spiegelen aan internationale richtlijnen, zoals de ‘Méndez Principles on Effective Interviewing for Investigations and Information Gathering’, draagt het onderzoek bij aan verdere professionalisering van (inter)nationale verhoorpraktijken. De bevindingen zijn relevant voor de opsporing, het strafproces, beleidsmakers én wetenschappers en dragen bij aan een rechtvaardig strafrechtsysteem, waarin ook de meest kwetsbare verdachten worden beschermd.
Onderzoek gebaseerd op praktijkdata en expertinterviews
De studie combineert een literatuuronderzoek en 53 interviews met LVB-experts, rechercheurs, officieren van justitie en advocaten. Daarnaast zijn 92 opnamen van politieverhoren geanalyseerd – uit zowel veelvoorkomende als zwaardere strafzaken.
Daaruit blijkt hoe verhoorders LVB-signalen achterhalen, welke vragen en technieken zij toepassen, en wat de invloed daarvan is op de inhoud en betrouwbaarheid van verdachtenverklaringen.
Kranendonk promoveert op 26 juni op dit onderzoek aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Zij is momenteel als onderzoeker verbonden aan het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving en de Politieacademie.