Tekst: Shirley Haasnoot | Foto's: Peter Valckx
Coretta Scott King (1927-2006) was een Amerikaanse burgerrechtenactiviste, voordat ze trouwde met de dominee die de wereld inspireerde met de woorden I have a dream. Toch liep ze niet naast haar man, tijdens de March on Washington op 28 augustus 1963, waarbij zo’n 250.000 demonstranten protesteerden tegen de ongelijke positie van zwarte Amerikanen.
Samen met andere vrouwelijke leiders van de burgerrechtenbeweging liep Scott King mee in een zijstraat, parallel aan de officiële route van de protestmars. Het was de vrouwen gevraagd om zich ‘op de achtergrond te houden’, zei mensenrechtenadvocaat Nani Jansen Reventlow tijdens de jaarlijkse Martin Luther King Lezing op donderdag 9 oktober.
In de Aula van de Vrije Universiteit Amsterdam liet ze zien hoe juist Coretta’s strijd tegen onrecht, en die van talloze andere vrouwen op de achtergrond, ons kan inspireren om de wereld te veranderen. We moeten opschieten, zei ze, want we hebben niet veel tijd meer. Vanachter haar spreekgestoelte hief ze even haar handen: ‘De wereld is een puinhoop.’
‘De belangrijkste verantwoordelijkheid die we hebben, is om ons destructieve beleid te veranderen’
De Martin Luther King Lezing is aan de VU een belangrijke gebeurtenis en had dit jaar als thema ‘Radical Social Justice'. Met de lezing wordt niet alleen het gedachtegoed van Martin Luther King (1929–1968) herdacht, maar ook levend gehouden als inspiratie voor de huidige tijdgeest.
Jansen Reventlow, door presentator Tanja Jadnanansing consequent en liefdevol ‘Nani’ genoemd, is auteur van de bundel Radicale rechtvaardigheid en oprichter van de organisatie Systemic Justice. In haar lezing ‘Ieder van ons kan de revolutie zijn’ waarschuwde ze voor de verering van helden zoals Martin Luther King.
De grote problemen, zoals klimaatverandering, ongelijkheid, genocides, institutioneel racisme en moderne slavernij, zijn met elkaar verbonden. En we moeten zelf, hoe imperfect en beperkt we ook zijn, actie ondernemen. ‘Wij zijn zelf de helden die we nodig hebben.’
Ook later op die augustusdag in 1963, toen dominee King zijn beroemde rede hield, bleven de vrouwen in de schaduw, vertelde Jansen Reventlow. Terwijl juist zij een cruciale rol speelden in de organisatie, planning en financiering van de burgerrechtenbeweging. En Rosa Parks, de zwarte vrouw die in 1955 niet wilde opstaan voor een witte man in een bus in Alabama, stond in Washington tussen de demonstraten, maar op het podium voerden alleen de mannelijke leiders het woord.
‘De belangrijkste verantwoordelijkheid die we hebben, is om het destructieve beleid dat we voeren te veranderen’, zei Jansen Reventlow. Daarvoor moeten we niet wachten op een messiaanse leider die sterk en mannelijk is.
‘We moeten accepteren dat niet iedereen de verandering waar we aan werken, zal meemaken’
In het tweede deel van haar lezing besprak ze wat we als individuen kunnen doen: verdiep je in wat er gaande is, heb grote dromen, wees niet perfectionistisch, heb vertrouwen in je eigen kracht, wees solidair met anderen en ben je ervan bewust dat alles met elkaar samenhangt. En daarnaast moeten we geduld hebben. ‘We moeten accepteren dat niet iedereen de verandering waar we in ons leven aan werken, zal meemaken.’
Ook Martin Luther King maakte de gevolgen van de afschaffing van de rassensegregatie in de Verenigde Staten niet mee. In onze huidige tijd wordt hij geroemd omdat hij geweldloosheid en liefde predikte. Maar toen hij 60 jaar geleden, op 20 oktober 1965, aan de VU benoemd werd tot eredoctor in de sociale wetenschappen, vonden de meeste Amerikanen dat hij een terrorist en een gevaarlijke radicaal was.
‘Herstelrecht kan ons helpen een veiligere en veerkrachtigere samenleving op te bouwen’
Het thema 'Radical Social Justice' werd ook door de andere sprekers van de avond omarmd. Universitair hoofddocent Nieke Elbers, verbonden aan de rechtenfaculteit, bepleitte restorative justice oftewel herstelrecht, een aanpak die zich richt op het herstellen van de schade van een misdrijf in plaats van alleen te straffen. In Nederland is de VU de enige universiteit die hierover een masteropleiding aanbiedt. ‘Goed uitgevoerd, kan herstelrecht ons helpen een meer veilige en veerkrachtige samenleving op te bouwen.’
In dans en zang werd het thema uitgevoerd door danser Jordan Achiano, samen met OTION, de artiestennaam van zanger en danser Guillermo Armand Blinker. ‘Een voorstelling die een andere taal spreekt – de taal van lichaam, ritme en resonantie’, zei Jadnanansing treffend.
Winnaar van de Spoken Word-wedstrijd was de Zuid-Afrikaanse rechtenstudent Thabang Mnculwane, die dit jaar aan de VU studeert. Hij was letterlijk sprakeloos, toen hij onder luid applaus op het podium stond. ‘Ik weet niet wat ik moet zeggen.’
De avond eindigde met het afscheid van Dave Ensberg-Kleijkers. Vanaf 2012 was hij bij de Stichting Martin Luther King Lezing betrokken, waarvan de laatste vijf jaar als voorzitter. Uit handen van Margrethe Jonkman, voorzitter van het College van Bestuur, kreeg hij een beeldje van Martin Luther King. ‘Hij was de held van mijn ouders’, zei hij onder luid applaus.
Jonkman prees hem voor zijn grote inzet voor jongeren. Ensberg-Kleijkers is voorzitter van het college van bestuur van Zonova, de scholenkoepel waaronder negentien basisscholen in Amsterdam-Zuidoost vallen. ‘Ik ga verder met de dekolonisatie van scholen’, zei hij. ‘We gaan een school vernoemen naar Rosa Parks. Daar gaat dit beeldje een plek krijgen.’
