Odeuropa zette geur letterlijk en figuurlijk op de kaart als waardevol cultureel erfgoed. Met behulp van kunstmatige intelligentie neusde het onderzoeksteam door 43.000 historische beelden en 167.000 boeken in zes Europese talen, om zo geuren en geurervaringen uit het verleden op te sporen. Het resultaat: de European Olfactory Knowledge Graph, een enorme database met zo’n 2,5 miljoen verwijzingen naar geuren, van rozenolie tot stadsluchten, uit de periode 1600–1920.
Het internationale onderzoeksteam, onder leiding van het KNAW Humanities Cluster (Nederland) met hoofdonderzoeker VU-hoogleraar Cultuurgeschiedenis Inger Leemans, werkte samen met musea, parfumeurs, erfgoedinstellingen en lokale gemeenschappen. Hun doel was om geur als volwaardig onderdeel van het culturele geheugen erkennen. Niet alleen omdat geur sterke emoties oproept, maar ook omdat het ons op een unieke, zintuiglijke manier met het verleden verbindt. Leemans werd voor het geuronderzoek aan de VU bijvoorbeeld geïnspireerd door geuronderzoeker Caro Verbeek.
Het project leverde drie praktische digitale tools op voor musea en onderzoekers: de Odeuropa Smell Explorer, de eerste database waarin erfgoed op geur doorzoekbaar is, de Encyclopedia of Smell History and Heritage, een online naslagwerk over geur in de Europese geschiedenis; en de Olfactory Storytelling Toolkit, een gids voor het gebruik van historische geuren in tentoonstellingen.
Impact
Odeuropa heeft een ongekende impact. Musea en erfgoedinstellingen in Europa en daarbuiten zijn de richtlijnen en toepassingen van het project aan het overnemen. In 2023 organiseerde Odeuropa de internationale Smell Culture Fair in Amsterdam, waar musea, wetenschappers en kunstenaars samenwerkten rond geur en storytelling. Het project maakte een online lesmodule en meer dan 750 studenten volgden trainingen. Op dit moment wordt het project uitgelicht op de World Expo 2025 in Osaka, Japan. Daarnaast leidde Odeuropa tot beleidsaanbevelingen, zoals de erkenning van geur als erfgoed in Friesland.
De resultaten blijven beschikbaar en vormen een blijvende bron van inspiratie en input voor onderzoek, educatie en publieksprogramma’s.
De jury over Odeuropa
De jury prees Odeuropa voor de innovatieve aanpak en impact:
“Odeuropa’s multidisciplinaire onderzoek binnen het nieuwe domein van geurerfgoed vult een leemte in wetenschappelijke kennis en standaarden"
"De educatieve initiatieven van het project – waaronder een online lesmodule en andere sterke disseminatiestrategieën – ondersteunen uiterst effectief de integratie van geur in museumpraktijken."
Publieksprijs en prijsuitreiking
De prijsuitreiking vindt plaats op 13 oktober in Brussel, als onderdeel van de European Cultural Heritage Summit 2025. Hier wordt ook de winnaar van de Public Choice Award 2025 bekendgemaakt: een extra prijs toegekend door het publiek, dat tot en met 12 september 2025 online kan stemmen op haar favoriete project. De winnaar ontvangt een geldprijs van €10.000.
Over Odeuropa en het onderzoeksteam
Odeuropa is het eerste grote onderzoeksproject gericht op de Europese geurgeschiedenis. Odeuropa werd uitgevoerd van 2021 tot 2023, met financiering van het Horizon 2020-programma van de Europese Unie (€2,8 miljoen) onder leiding van Inger Leemans vanuit het KNAW Humanities Cluster - een samenwerkingsverband van drie geesteswetenschappelijke instituten, waaronder het Meertens Instituut. In het project werkten 35 onderzoekers uit zes landen (Frankrijk, Duitsland, Italië, Nederland, Slovenië en het Verenigd Koninkrijk) samen, met een gecombineerde expertise op het gebied van geschiedenis, erfgoedwetenschap, computervisie, semantisch web, computationele taalkunde, museologie en digitale geesteswetenschappen.
Over de European Heritage Awards / Europa Nostra Awards
De European Heritage Awards / Europa Nostra Awards werden in 2002 gelanceerd door de Europese Commissie en worden sindsdien georganiseerd door Europa Nostra. Al 23 jaar vormen de Awards een belangrijk instrument om de veelzijdige waarde van erfgoed voor de Europese cultuur, samenleving, economie en leefomgeving te erkennen en onder de aandacht te brengen. De jury van dit jaar bestond uit elf erfgoedexperts uit verschillende Europese landen. Uit de 251 inzendingen selecteerden zij 30 winnaars in vijf verschillende categorieën.
