Slachtoffer zijn van een geweldsmisdrijf -of een andere ingrijpende gebeurtenis- kan zowel fysiek als mentaal diepe sporen nalaten. Gedragsgeneticus Bodine Gonggrijp onderzocht aan de Vrije Universiteit Amsterdam de samenhang tussen slachtofferschap, mentale klachten en biologische processen.
‘Mijn onderzoek laat zien dat slachtofferschap vaak samenhangt met mentale klachten zoals depressie, angst en eenzaamheid’, vertelt Gonggrijp. ‘Ik heb met name gekeken naar het meemaken van een misdrijf, zoals geweldadige misdrijven, zedendelicten of diefstallen. Ook kan slachtofferschap invloed hebben op epigenetische processen, zoals een versneld verouderingsproces in het lichaam.’ Ze concludeert dat deze gevolgen niet alleen door het slachtofferschap zelf worden veroorzaakt, maar ook te maken hebben met genetische aanleg en omgevingsfactoren.
Tweelingen als onderzoeksmodel
Om dit te onderzoeken bestudeerde Gonggrijp tweelingparen die meedoen bij het Nederlands Tweelingen Register van de VU. Gonggrijp: ‘Door binnen tweelingenparen te vergelijken waarbij één van de twee slachtoffer is geworden en de ander niet, kon ik onderscheid maken tussen wat de directe gevolgen zijn van slachtofferschap zelf en wat door erfelijkheid of omgevingsfactoren wordt beïnvloed.’
Gonggrijp concludeert dat mensen die al kwetsbaar zijn, bijvoorbeeld door psychische problemen, een grotere kans hebben om slachtoffer te worden. Dit komt overeen met wat uit ander onderzoek bekend is; namelijk dat daders proberen de risico’s van hun gedrag te verminderen door slachtoffers die als kwetsbaar worden gezien als doelwit te nemen. ‘Dit betekent dat het belangrijk is om niet alleen te kijken naar de gevolgen van slachtofferschap, maar ook naar factoren die iemands kwetsbaarheid kunnen vergroten,’ aldus Gonggrijp.
Biologische veroudering
De biologische veroudering bij mensen die ingrijpende negatieve gebeurtenissen meemaken, onderzocht Gonggrijp met epigenetische biomarkers. Er is een aantal van zulke biomarkers ontwikkeld om de biologische leeftijd te meten. ‘In mijn onderzoek vond ik dat met name levensgebeurtenissen, zoals financiële problemen en seksueel slachtofferschap, samenhingen met een versneld verouderingsproces, gemeten aan de hand van epigenetische leeftijdsindicatoren,’ zegt Gonggrijp.
Deze associaties waren ook aanwezig na correctie voor invloeden zoals roken en body mass index (BMI), maar ook hier wijst de vergelijking binnen discordante tweelingparen erop dat genetische en gedeelde omgevingsfactoren een rol kunnen spelen in deze relatie en dat de relatie tussen slachtofferschap en versnelde veroudering complex is.
Praktische implicaties
Gonggrijp hoopt dat haar onderzoek kan bijdragen aan een beter begrip van de impact van slachtofferschap en de mechanismen die hierbij een rol spelen. ‘Door rekening te houden met genetische en omgevingsinvloeden, kunnen we beter begrijpen waarom sommige mensen kwetsbaarder zijn dan anderen,’ zegt ze. Dit kan waardevolle inzichten opleveren voor hulpverleners en beleidsmakers, bijvoorbeeld bij het ontwikkelen van preventieve interventies en gerichte ondersteuning voor risicogroepen.