In een samenleving die geconfronteerd wordt met overlappende crises, klimaatverandering, biodiversiteitsverlies, woningnood en politieke polarisatie, verandert ook de rol van universiteiten. Volgens Nooij zijn waarden en activisme al langer onderdeel van academisch onderzoek en onderwijs, maar worden ze vaak pas zichtbaar wanneer de thema’s maatschappelijk gevoelig liggen.
Taxonomie van academisch activisme
Om beter te begrijpen waar de grenzen liggen, introduceert Nooij (Instituut voor Milieuvraagstukken) een oplopende schaal voor activisme in de collegezaal. Deze loopt uiteen van activiteiten die altijd toelaatbaar zijn, zoals het benoemen van ongemakkelijke feiten over klimaatverandering, tot praktijken die onder geen beding zijn toegestaan, zoals studenten intimideren omwille van hun overtuigingen.
Daartussen bevindt zich een spectrum van 'lichte' en 'matige' vormen van activisme, zoals gastcolleges door activisten of het delen van persoonlijke perspectieven. Of deze passend zijn, hangt af van context, transparantie en de zorgplicht van docenten.
Drie casestudies
Het onderzoek van Nooij en zijn collega’s van de Universiteit Utrecht en Univerzita Pardubice Tsjechië bevat drie concrete voorbeelden die laten zien hoe activisme al een rol speelt in academisch onderwijs:
- Verkeersveiligheid – toont aan dat maatschappelijke waarden ongemerkt deel uitmaken van curricula. Het streven naar veilig verkeer heeft als inherent waardeoordeel dat veiligere wegen beter zijn;
- Dierethiek – laat zien dat feiten over industriële veehouderij al snel als activisme worden weggezet;
- Het Israël-Palestina-conflict – maakt duidelijk hoe feitelijke situaties academici een morele plicht tot handelen kunnen geven.
Kritische vaardigheden ontwikkelen in de collegezaal
Volgens Nooij is een volledige ban op activisme niet realistisch en ook niet wenselijk. Integendeel: door studenten in aanraking te brengen met controversiële kwesties ontwikkelen zij de kritische vaardigheden die nodig zijn om zich te bewegen in een steeds meer gepolariseerde wereld. “De collegezaal is bij uitstek een plek waar moeilijke gesprekken gevoerd moeten worden,” aldus Nooij.