De covidpandemie bracht wereldwijd verregaande maatregelen met zich mee om fysieke contacten te beperken. Hierdoor ontstond een sterke toename in gevoelens van eenzaamheid, wat vragen opriep over de langdurige gevolgen. Bestaat er ‘extra’ eenzaamheid in Nederland na de COVID-19 pandemie? Van Tilburgs bevindingen zijn gepubliceerd in Public Health. Hij biedt waardevolle inzichten in de sociale veerkracht van Nederlanders tijdens een wereldwijde gezondheidscrisis en benadrukt de rol van technologie en sociale netwerken om eenzaamheid tegen te gaan. Zijn onderzoek draagt bij aan een beter begrip van hoe de maatschappij op uitdagingen als de pandemie kan reageren en wat we kunnen doen om het welzijn van burgers in de toekomst te waarborgen.
Eenzaamheid tijdelijk verschijnsel
Van Tilburg bracht het beloop van eenzaamheid voor, tijdens en na de pandemie in kaart. Het blijkt dat de eenzaamheid na een piek in de pandemie is teruggekeerd naar het niveau van voor de crisis. De pandemie was dus eerder een tijdelijke onderbreking dan een fundamentele trendverandering in het sociale leven van mensen. Van Tilburg gebruikte voor zijn onderzoek de data van twee landelijke Nederlandse panels: de Longitudinal Internet Studies for the Social Sciences (leeftijden 16-102) en de Longitudinal Aging Study Amsterdam (leeftijden 65-101).
Belangrijkste bevindingen
Na de uitbraak begin 2020 nam eenzaamheid sterk toe, vooral emotionele eenzaamheid, met een toename van wel 22 procentpunten (van 15% naar 37%) onder de oudste leeftijdsgroep. Deze stijging vormde een breuk met de langjarige trend waarin eenzaamheid onder ouderen juist licht afnam. In vrijwel alle leeftijdscategorieën (van 16 tot 102 jaar) was het niveau van zowel emotionele als sociale eenzaamheid na afloop van de pandemie, in 2023, weer terug op het niveau van voor de pandemie.
Soort eenzaamheid en leeftijdsverschillen
Van Tilburg maakt onderscheid tussen sociale- en emotionele eenzaamheid. Waar sociale eenzaamheid betrekking heeft op het bredere netwerk van vrienden, familie en kennissen, gaat emotionele eenzaamheid over de intieme banden en vertrouwenspersonen, zoals partners of beste vrienden. De pandemie bleek vooral een impact te hebben op de emotionele eenzaamheid; veel mensen misten hun dierbaren en ervoeren gevoelens van verlatenheid en verwarring.
Opvallend is dat het patroon van terugkeer naar het niveau van voor de pandemie niet voor alle leeftijdsgroepen geldt. Bij jongere volwassenen tussen de 25 en 39 jaar is eenzaamheid structureel hoger gebleven. Hoewel voor de meeste Nederlanders de eenzaamheidscijfers na de pandemie weer op het oude niveau zijn, blijft deze leeftijdsgroep een verhoogd risico op eenzaamheid houden, mogelijk door andere factoren in hun sociale levensfase zoals stress als gevolg van te weinig tijd om werk, zorg voor kinderen en familie- en vriendenkring te combineren.
Eenzaamheid ouderen daalt
Een ander verrassend resultaat uit Van Tilburgs onderzoek, en bevestiging van eerder onderzoek, is dat de eenzaamheid bij ouderen over een langere periode juist licht is gedaald, ondanks de pandemie. Deze trend hangt samen met toenemende opleiding, meer regie over het leven en de groei van sociale netwerken. Ouderen lijken zich goed te kunnen aanpassen aan het gebruik van technologie, zoals e-mail en videobellen, om in contact te blijven. Daarnaast draagt hun bredere netwerk bij aan een gevoel van verbondenheid. Dit werpt een nieuw licht op de aanname dat eenzaamheid onder ouderen een stijgende lijn vertoont; in feite wijst het onderzoek van Van Tilburg op een langzame daling over de laatste dertig jaar.
Duidelijke en eenduidige beleidscommunicatie nodig
Van Tilburg geeft de politiek de volgende aanbevelingen. Hij benadrukt het belang van duidelijke en eenduidige beleidscommunicatie tijdens pandemieën, waarbij sociale cohesie wordt bevorderd in plaats van verdeeldheid. Zorgen dat mensen toegang tot en kennis van digitaal communiceren krijgen kan toekomstige gevoelens van sociale isolatie beperken. Ook wijst hij op de rol van technologie om sociale netwerken in stand te houden, vooral voor degenen die moeite hebben met digitaal contact. Daarnaast stelt Van Tilburg voor om tijdens toekomstige gezondheidscrises aandacht te geven aan emotionele steun, zodat mensen zich gesteund voelen in moeilijke tijden. ‘Bij een volgende pandemie is het cruciaal om niet alleen fysiek, maar ook mentaal welzijn te ondersteunen en een sterke sociale samenhang te behouden,’ aldus Van Tilburg.
Artikel in Public Health
