Daarnaast is het kijkgedrag afhankelijk van de taak: bij het beoordelen van een overtreding gebruikt de scheidsrechter andere oog- en hoofdbewegingen dan bij het inschatten van de richting van een lange pass. Dat blijkt uit onderzoek door bewegingswetenschapper Tammie van Biemen van de Vrije Universiteit Amsterdam.
Waar kijkt een scheidsrechter naar als hij beslissingen neemt op het voetbalveld? Bewegingswetenschapper Tammie van Biemen onderzocht het kijkgedrag van voetbalscheidsrechters. “Voor mijn onderzoek heb ik professionele scheidsrechters en amateurscheidsrechters met een speciale camerabril een oefenwedstrijd laten fluiten”, vertelt Van Biemen. Deze wedstrijden waren speciaal georganiseerd voor dit onderzoek, met precies dezelfde condities als normale wedstrijden. “Professionele scheidsrechters floten wedstrijden met teams uit het betaald voetbal en amateurscheidsrechters floten teams uit de derde en vierde divisie en eerste klasse, zodat het niveau van de wedstrijden aansloot bij het niveau van de scheidsrechters”, vertelt Van Biemen.
In de speciale camerabril die de scheidsrechters tijdens deze wedstrijden droegen zaten verschillende camera's: één die net als een normale camera de omgeving filmt en twee camera's die de ogen filmen. Van Biemen: “Door simpel gezegd die beelden over elkaar heen te leggen, kan je precies zien waar iemand naar kijkt.”
Het kijkgedrag van professionele scheidsrechters werd vergeleken met dat van de amateurs. “Daardoor kon ik kijken of er verschillen zijn en of er ‘ideaal’ kijkgedrag is. Dat zou je dan eventueel kunnen gebruiken om scheidsrechters te trainen”, legt de bewegingswetenschapper uit.
Van Biemen concludeert onder andere dat scheidsrechters hun kijkgedrag aanpassen aan de situatie. “Als een scheidsrechter een overtreding moet beoordelen gebruikt hij andere oog- en hoofdbewegingen dan wanneer hij de richting van een lange pass moet inschatten.”
Daarnaast beïnvloedt het niveau van de scheidsrechter hun kijkgedrag. Van Biemen: “Professionele scheidsrechters kijken bijvoorbeeld sneller bij overtredingen dan amateurs. Daarnaast laten topscheidsrechters niet één specifiek soort kijkgedrag zien, maar beschikken over de vaardigheid om kijkgedrag aan te passen aan de situatie.” Niet alle scheidsrechters van topniveau laten hetzelfde gedrag zien, ook individuele voorkeuren spelen een rol. “Sommige professionele scheidsrechters hebben een hele actieve zoekstrategie bij open spelsituaties, met veel hoofd- en oogbewegingen, terwijl andere professionele scheidsrechters juist een passievere strategie toepassen”, legt van Biemen uit. “Het is daarom belangrijk kijkgedrag niet alleen op groepsniveau maar ook op individueel niveau te onderzoeken.”
Tot slot blijkt dat een virtual reality-omgeving het kijkgedrag op het veld heel goed kan nabootsen, terwijl het bekijken van videobeelden juist tot heel ander kijkgedrag leidt. Belangrijke informatie als je kijkgedrag wil aanleren. Daarom raadt Van Biemen aan om in virtual reality (VR) te investeren. “VR kan een representatieve omgeving zijn waarin gedrag kan worden aangeleerd en geoefend en op die manier kan bijdragen aan het ontwikkelen van vaardigheden voor scheidsrechters”, vertelt Van Biemen. “Daarnaast kan VR ook bijdragen aan het werven van nieuwe scheidsrechters en het creëren van bewustzijn en respect voor scheidsrechters. Door deze toepassingen is VR een waardevolle investering voor opleidingsprogramma's voor scheidsrechters. En niet geheel onbelangrijk, scheidsrechters vinden het ook nog eens heel leuk!”
Van Biemen werkt als adviseur arbitrage ontwikkeling bij de KNVB, waar ze zich bezighoudt met data en innovatie. “Ik probeer in onze werkprocessen meer en beter gebruik te maken van data, voor bijvoorbeeld het doen van aanstellingen, het beoordelen van de prestatie van scheidsrechters of het opleiden van nieuwe scheidsrechters,” vertelt Van Biemen. Daarnaast brengt ze haar onderzoek naar kijkgedrag in de praktijk, bijvoorbeeld door de mogelijkheden te verkennen om VR te gebruiken, maar ook door het implementeren van mogelijkheden om communicatie in wedstrijden te trainen. “De KNVB is geïnteresseerd in scheidsrechterscommunicatie en omdat de camerabril niet alleen beeld maar ook geluid registreert gaf dit een uniek inzicht in de verbale communicatie die scheidsrechters gebruiken.”