Stevenson boeide het publiek met verhalen vol persoonlijke anekdotes en inzichten uit zijn decennialange strijd voor gerechtigheid in het Amerikaanse rechtssysteem. Het ging over zijn ontmoeting met een icoon als Rosa Parks, zijn onvermoeibare inzet voor terdoodveroordeelden, en zijn missie om kansarme kinderen te verdedigen die als volwassenen worden berecht. Door zijn woorden spoorde Stevenson het publiek aan om niet alleen de harde realiteit van systematisch onrecht onder ogen te zien, maar ook actief deel te nemen aan de verandering.
‘Martin Luther Kings inspirerende waarden over rechtvaardigheid en hoop zijn tijdloos, en juist nu zijn ze erg belangrijk voor ons’
Voordat Stevenson echter begon, noemde VU bestuursvoorzitter Margrethe Jonkman al sociale rechtvaardigheid en hoop als inspirerende waarden bij de gedachte aan Martin Luther King. ‘Ze zijn tijdloos, en juist nu zijn ze erg belangrijk voor ons.’
Dave Ensbergen-Kleijkers voegde daar aan toe: ‘Er is zoveel polarisatie. Wat we nu nodig hebben is verbinding, menselijke verbinding vanuit de ziel en Martin Luther King kan ons nog steeds leiden. Zelfs na zijn dood leeft hij in ons voort. Sta op en doe het goede.’
Ontroerend was het moment dat Yayley-Ann en Ginaida van basisschool De Knotwilg uit Amsterdam Zuidoost een gedicht oplazen dat de thema’s van de avond aanraakte. Ernstig reciteerden ze over hoop, gerechtigheid en vrijheid. De kinderen raakten binnen de minuut een snaar in de zaal. De hoop voor de toekomst stond letterlijk op het podium.
‘De dekoloniale agenda, die het bestaan van racisme erkent en pleit voor radicale gelijkheid, is beëindigd voordat het überhaupt is begonnen’
Shefali Razdan Duggal, de VS ambassadeur in Nederland, introduceerde de keynote van Stevenson. Dat ze veel met het onderwerp heeft, werd duidelijk in haar inleiding. ‘Mijn diepgewortelde waarden worden onmiddellijk zichtbaar zodra iemand mijn ambassade betreedt. De eerwaarde dr. King, samen met Nelson Mandela, Mahatma Gandhi, president Abraham Lincoln en president John F. Kennedy zijn direct bij de ingang zichtbaar.’
Guno Jones, Anton de Kom leerstoelhouder, reflecteerde op het onderwerp door het te hebben over de dekoloniale agenda die in het huidige politiek tijdsgewricht onder druk staat, ondanks de excuses over het slavernijverleden van de regering en ook de koning. ‘Het lijkt erop dat op politiek vlak de dekoloniale agenda, die het bestaan van racisme erkent en pleit voor radicale gelijkheid, is beëindigd voordat het überhaupt is begonnen.’
Terug naar Bryan Stevenson.
Indringend was zijn uitweiding over zijn werk met terdoodveroordeelde cliënten. Hij deelde verhalen over de verdediging van mensen die ter dood waren veroordeeld, vaak onterecht, in een systeem dat gekenmerkt wordt door raciale en economische ongelijkheden. Zijn woorden waren niet alleen een juridische kritiek, maar ook een morele. Stevenson sprak gepassioneerd over het diepgewortelde onrecht dat het de staat toestaat om de levens te nemen van degenen die arm, gemarginaliseerd en te vaak onschuldig zijn. Zijn werk met het EJI heeft de gebreken in de doodstraf blootgelegd en de diepe ontmenselijking die plaatsvindt wanneer gerechtigheid wordt nagestreefd zonder empathie of begrip.
Stevensons pleidooi strekte zich verder uit dan volwassenen in de dodencel. Hij benadrukte de onrechtvaardigheid van het berechten van minderjarigen als volwassenen, een praktijk die onevenredig veel impact heeft op kinderen van kleur die uit arme milieus komen. Stevenson schetste een huiveringwekkend beeld van jonge kinderen, sommigen pas 13 jaar oud, die veroordeeld worden tot levenslange gevangenisstraf zonder kans op vrijlating. Hij benadrukte dat geen enkel kind gedefinieerd zou moeten worden door de ergste fout die het heeft gemaakt, en dat het rechtssysteem ruimte moet bieden voor rehabilitatie en verlossing, vooral voor jongeren.
De verhalen raakten het publiek diep, je kon een speld horen vallen.
Stevenson is er niet een van de school van professionele afstand
Wat opviel in zijn taalgebruik, zijn stem, zijn hele houding, was de intense begaandheid met zijn cliënten. Stevenson is er niet een van de school van professionele afstand. En om iets te bereiken kan dat volgens hem ook niet. Hij vertelde over vier principes die volgens hem essentieel zijn om de wereld te veranderen: nabijheid, het veranderen van het narratief, hoop behouden en ongemakkelijke dingen doen.
‘Hoop is geen voorkeur voor optimisme, maar een innerlijke houding met de bereidheid soms getuige te zijn van een uitzichtloze situatie’
Ten eerste het belang om nabij te komen bij degenen die lijden om hun strijd echt te begrijpen. ‘We zullen dingen horen die ons de kracht geven het rechtvaardige te doen.’ Ten tweede riep hij het publiek op om schadelijke maatschappelijke verhalen - vooral rond ras, armoede en criminaliteit - die onrecht in stand houden, te doorbreken. ‘Deze verhalen wakkeren angst en boosheid aan, ze creëren moeilijkheden, tragedies en wreedheid. We hebben een tijdperk nodig van waarheid en gerechtigheid, reparatie en verzoening.’
Ten derde besprak Stevenson ook de noodzaak van hoop, zelfs in het aangezicht van overweldigende tegenspoed. ‘Hoop is de superkracht die we bezitten. Het is geen voorkeur voor optimisme, maar een innerlijke houding met de bereidheid soms getuige te zijn van een uitzichtloze situatie.’ Ten slotte spoorde hij iedereen aan om ongemak te omarmen, bereid te zijn risico's te nemen en op te komen voor wat juist is, zelfs als dat moeilijk is. Toon moed en lef door een ongemakkelijk onderwerp te agenderen.
Voor velen in het publiek was Stevensons lezing meer dan een toespraak; het was een diep menselijke oproep tot actie, een aansporing om deel uit te maken van de beweging voor verandering.
‘En de waarheid is dat wanneer je nabij bent, wanneer je verhalen verandert, wanneer je hoopvol bent, wanneer je de ongemakkelijke dingen doet, er momenten zullen zijn waarop je je gekwetst voelt, gebroken, overweldigd. En wat ik jullie wil meegeven, met de herinnering en nalatenschap van Dr. King in gedachten, is dat je daar geen angst voor moet hebben, want het zijn de gebroken mensen onder ons die ons soms kunnen leren wat menselijkheid werkelijk betekent. Het zijn de gebroken mensen die ons kunnen leren wat het betekent om geheeld te worden. Het zijn de gebroken mensen die ons kunnen leren wat het betekent om te herstellen. In gebrokenheid ontdekken we onze gedeelde menselijkheid.’
Foto's: Peter Valckx
