Interview door Yrla van de Ven voor Vuurwerk magazine.
Het interview werd in september 2023 afgenomen.
Als ontwikkelingseconoom komt hoogleraar Wendy Janssens veel in het mondiale zuiden. Daar zijn de gevolgen van klimaatverandering al veel zichtbaarder dan in Nederland. “Tijdens ons onderzoek in Keniaanse ziekenhuizen, zagen we ineens een grote piek in het aantal gevallen van ondervoeding bij kinderen. Door uitzonderlijke droogte waren veel oogsten mislukt. Rond diezelfde tijd waren in Pakistan, waar ik met een ander onderzoeksteam werkte, veel dorpen onbereikbaar geworden of zelfs weggevaagd door enorme overstromingen,” licht Janssens toe.
Ze spreekt tijdens haar werk in het buitenland veel mensen die de gevolgen van klimaatverandering ondervinden, en dat maakt een diepe indruk. Janssens: “In Nederland dringt de urgentie van het klimaatprobleem nog niet bij iedereen door, terwijl de gevolgen in het mondiale zuiden nu al zeer ernstig zijn. Vooral problematisch is dat lage- en middeninkomenslanden het meest kwetsbaar zijn voor klimaatverandering, maar de minste middelen hebben om de gevolgen te dragen.” Het vormde voor haar de motivatie om zich aan te sluiten bij Scientist Rebellion, een zustervereniging van Extinction Rebellion speciaal voor wetenschappers. Ook is ze in juni voor het eerst naar een demonstratie van Extinction Rebellion geweest.
Ook Julia Schaumburg, hoogleraar Econometrie, heeft zich aangesloten bij Scientist Rebellion. Voor haar gaf het gebrek aan urgentie bij de overheid de doorslag. “Per toeval kwam ik in contact met mensen van Scientist Rebellion, en toen pas ging ik beseffen hoe volstrekt ontoereikend de overheidsmaatregelen tot nu toe zijn. Lange tijd vertrouwde ik erop dat de overheid wel zou doen wat nodig is, maar het gaat veel te langzaam,” aldus Schaumburg.
Niet over een nacht ijs
Beide wetenschappers hebben lang nagedacht voor ze besloten om naar een actie van Scientist Rebellion te gaan. “Als econometrist doe ik geen onderzoek naar de fysieke oorzaken en gevolgen van klimaatverandering, dat zag ik als grootste belemmering,” zegt Schaumburg. “Maar ik weet als wetenschapper wel hoe bijzonder de consensus is die blijkt uit de internationale IPCC-rapporten over het klimaat. Aan het rapport uit april 2022 (WG III: Mitigation of Climate Change, red.) werkten 278 auteurs mee, die meer dan 18,000 wetenschappelijke studies hebben geanalyseerd. Hun conclusie is eenduidig: klimaatverandering wordt veroorzaakt door mensen en de gevolgen zijn catastrofaal. Ik voel me als wetenschapper verplicht om deze duidelijke boodschap van mijn collega-wetenschappers met het bredere publiek te delen.”
“Het is natuurlijk belangrijk om je geloofwaardigheid als wetenschapper te bewaken,” voegt Janssens toe. “Collega’s die zich publiekelijk en activistisch uitspreken over het klimaatbeleid ontvangen regelmatig negatieve reacties, waarin ook hun wetenschappelijke integriteit wordt aangevallen. Tegelijkertijd kunnen wij juist een cruciale rol spelen door wetenschappelijke legitimiteit te geven aan een goed-onderbouwde boodschap van klimaatactivisten. Daar ligt ook een belangrijke verantwoordelijkheid voor ons. Over die spanning voer ik veel gesprekken met collega’s.”
In september vonden opnieuw protesten en acties plaats waar Janssens en Schaumburg zich bij aansloten, bijvoorbeeld de A12-blokkades door Extinction Rebellion en de klimaatstaking gezamenlijk georganiseerd door Extinction Rebellion Onderwijs, Fridays For Future, Teachers for Climate en Scientist Rebellion.
Klimaat in het onderwijs
Vijfentwintig jaar geleden demonstreerde Janssens, toen nog student, ook al voor het klimaat. “Toen bezetten we de Weesperstraat in Amsterdam tegen de vervuiling, en organiseerden we acties om de minister van Onderwijs ervan te overtuigen dat klimaat een plek moest krijgen in alle universitaire opleidingen. Helaas is dat nog steeds niet gerealiseerd.”
Nu ze hoogleraar zijn, zitten beiden met de decaan aan tafel om te pleiten voor het opnemen van verplichte kennis over klimaat in alle opleidingen van de School of Business and Economics. “Het is belangrijk dat álle studenten leren over het klimaat en klimaateconomie, omdat ze er in de toekomst allemaal mee te maken zullen krijgen,” aldus Janssens. Schaumburg vult aan: “We leiden de beleidsmakers en managers van de toekomst op, die moeten op basis van alle beschikbare informatie de beste keuzes kunnen maken.” Het goede nieuws is dat het faculteitsbestuur onlangs heeft toegezegd hier inderdaad serieus werk van te maken.
Schaumburg voerde ook actie voor het verbreken van de banden tussen universiteiten en de fossiele industrie. In april kondigde het college van bestuur van de Vrije Universiteit Amsterdam aan dat ze geen onderzoekssamenwerkingen meer aan zal gaan met fossiele bedrijven, tenzij die zich aantoonbaar inzetten voor de energietransitie.
Subsidies fossiele industrie
De subsidies van de Nederlandse overheid op het gebruik van fossiele brandstoffen zijn beide onderzoekers een doorn in het oog. Eind 2022 ondertekenden Janssens en Schaumburg samen met ruim 380 andere economen een opiniestuk in Het Financieele Dagblad en ESB waarin werd opgeroepen om de subsidies voor fossiele brandstoffen per direct stop te zetten. “Economen zijn het erover eens dat je met subsidies gedrag juist aanmoedigt, dus als je fossiele brandstoffen subsidieert houd je verandering actief tegen,” licht Janssens toe.
Toch is er volgens Schaumburg sinds het opiniestuk te weinig veranderd in Den Haag. “Politici ondernemen te weinig actie naar aanleiding van alle wetenschappelijke inzichten over klimaatverandering en klimaatbeleid. Daarom spreek ik me uit.” Eerder deze maand publiceerde Janssens met 19 collega’s daarom opnieuw een brandbrief in Het Financieele Dagblad en ESB. “De tijd dringt, en zolang de overheid geen afdoende maatregelen neemt, blijft actie hoogst noodzakelijk.”