Tekst: Shirley Haasnoot | Foto's: Yvonne Compier
Met zijn voordracht van de jaarlijkse Abraham Kuyper Lezing, op maandagavond 15 mei, nam Gustaaf Peek (1975) afscheid als Vrije Schrijver aan de VU. Bekend van romans, scenario’s en gedichten liet Peek zich met zijn betoog ‘Schoonheid, schoonheid, niets dan schoonheid’ zien als een poëtisch spreker. ‘Kunst wekt de ruimte op waar mensen zich als mens kunnen verzinnen’, zei hij in een pleidooi tegen engagement in de kunst. ‘Literatuur laat zich nooit helemaal strikken.’ Maar wat voor sommige aanwezigen een prikkelend betoog was, zagen anderen als een provocatie en een ongefundeerde aanval op de Nederlandse literatuur.
De roman zou de 'schuldige geschiedenis' van Nederland vertroebelen
Peek voer vooral uit tegen Multatuli, die bovenaan de Canon van de Nederlandse letterkunde staat: ‘Met zijn Havelaar produceerde Multatuli een gezaghebbend document dat Nederlands kolonialisme hielp verlengen’, stelde hij. Want ‘verontwaardiging verheft sentiment boven systeemkritiek, creëert een boosheid die persoonlijk kan blijven’. Ook Jeroen Brouwers, met zijn Indische roman Bezonken Rood (1981) op de tiende plaats in de Canon, kreeg er bij Peek van langs. Dit autobiografische verhaal over een Nederlands jongetje en zijn moeder in een jappenkamp, zou de ‘schuldige geschiedenis’ van Nederland vertroebelen. Want Brouwers reduceert volgens Peek, die zelf een Indische achtergrond heeft, de gewelddadige kolonisator van Nederlands-Indië tot oorlogsslachtoffer.
Uiteraard maakte Multatuli geen einde aan het koloniale systeem
Was het dichterlijke overdrijving, zoals hoogleraar Moderne letterkunde Jacqueline Bel opperde? Bel bekleedt aan de VU de Multatuli-leerstoel en zette na een vriendelijke glimlach richting Peek frontaal de aanval in. Uiteraard maakte Multatuli geen einde aan het koloniale systeem. ‘Dat zou wel erg veel gevraagd zijn van de schrijver, die een van de eersten was die de problematiek van uitbuiting en mishandeling in de koloniën aan de kaak stelde.’ En zijn boek, ‘een oproep tot geweld’ als de roofstaat Nederland niet zou stoppen met plunderen en mishandelen, kan volgens Bel onmogelijk worden gelezen als aansporing om het koloniale systeem te handhaven.
Aan het eind van de avond zei rector magnificus Jeroen Geurts dat hij genoten had van de discussie. Het eerste exemplaar van Peeks VU-publicatie Kiemen rijkte hij uit aan de schrijver zelf. Onder applaus maakte hij vervolgens bekend dat Nina Polak (1986) als Vrije Schrijver vanaf 1 juni Peek zal opvolgen. Polak is een veelzijdig auteur die ook over LHBTI- en andere diversiteitsonderwerpen schrijft. Geurts: ‘Dat vinden we bij de VU ongelooflijk belangrijk’.
De aanwezigen die ’s nachts langs de grachten naar huis liepen, met Gustaaf Peeks boekje onder de arm, kwamen misschien zonder het te weten langs de Korsjespoortsteeg. In 1820 werd in dit straatje, op een steenworp van de Westerkerk, Eduard Douwes Dekker geboren. Inmiddels is hier het Multatuli Museum gevestigd. Nog steeds komen bezoekers naar de sofa kijken, waarop de schrijver in 1887 stierf tijdens een astma-aanval. Nog steeds worden Multatuli’s boeken gelezen. En of het dichterlijke overdrijving was of een provocatie, de Abraham Kuyper Lezing van dit jaar toont aan dat het laatste woord over de Max Havelaar nog niet gezegd is.
Naschrift: De jaarlijkse benoeming van de Vrije Schrijver aan de VU is een unieke aanstelling, die mede gefinancierd wordt door de VUvereniging. In een publicatie, met lezingen en met colleges aan de Faculteit der Geesteswetenschappen, reflecteert de Vrije Schrijver in woord en geschrift op literatuur en samenleving. Gustaaf Peek sloot op maandag 15 mei zijn aanstelling af met zijn voordracht van de Abraham Kuyper Lezing in de Westerkerk. Na afloop kregen de aanwezigen zijn boekje Kiemen, met daarin delen van de lezing en nieuwe teksten, uitgegeven door VU University Press.
