Een aanzienlijk deel van de Nederlandse huishoudens heeft te maken met schuldenproblematiek, wat ten koste gaat van hun welzijn. Een deel van de schulden van kwetsbare huishoudens ontstaat doordat zij in een periode teveel bijstand hebben ontvangen en dat later moeten terugbetalen aan de gemeente. In 2019 boekte de gemeente Rotterdam een groot deel van die schulden af omdat ze verjaard waren, en dat vormde voor arbeidsmarkteconoom Pierre Koning van de Vrije Universiteit Amsterdam de ideale basis voor een ‘natuurlijk’ experiment.
Samen met economen Ernst-Jan de Bruijn en Heike Vethaak van de Universiteit Leiden en hoogleraar economie Marike Knoef van Tilburg University vergeleek hij de mensen van wie een verjaarde bijstandsschuld werd afgeboekt met de mensen van wie de schuld nog niet verjaard was en dus niet werd afgeboekt. Helaas vielen de positieve effecten van de maatregel tegen.
In een artikel in economenvakblad ESB lichten de onderzoekers de resultaten toe. “De afboeking heeft een duidelijk en langdurig effect op zowel de omvang van bijstandsschulden als op de maandelijkse terugbetalingen”, schrijven de auteurs. De gemiddelde openstaande bijstandsschuld was 6.000 en door de verjaring van schulden werd er gemiddeld 3.850 euro doorgestreept.
Maar toch vinden de onderzoekers geen statistisch significant effect op de arbeidsdeelname en mentale gezondheidsproblemen. “Het gaat veelal om kwetsbare huishoudens met een laag inkomen, die ook andere schulden hebben. De gemeente heeft dan wel de verjaarde bijstandsschuld afgeboekt, maar andere schuldeisers kunnen dan in veel gevallen meer aflossingen gaan eisen. Waarschijnlijk wordt daardoor het effect van de afboeking grotendeels teniet gedaan”, licht Koning toe. “Een andere verklaring voor de geringe effecten zou kunnen liggen in de structurele arbeidsmarkt- en gezondheidsbelemmeringen, die veel personen met bijstandsschulden ondervinden”, zo is in het ESB-artikel te lezen.
Binnen een kleinere groep heeft de interventie wel effect gehad. “De schuldafboeking vergroot wel de arbeidsparticipatie bij personen die een relatief hoge bijstandsschuld hadden.” Maar voor een effectieve aanpak van de schuldenproblematiek van alle kwetsbare huishoudens is er volgens de onderzoekers dus meer nodig dan het afboeken of kwijtschelden van bijstandsschulden.
Naast financiering van de gemeente Rotterdam, kregen de onderzoekers ook financiering van het Instituut Gak. Het onderzoek is onderdeel van een omvangrijkere studie, die binnenkort zal verschijnen.
Meer weten? Neem contact op met wetenschapsredacteur Yrla van de Ven, y.f.van.de.ven@vu.nl of 06-26512492.