Door de langdurige humanitaire crisis voorzien momenteel veel Venezolanen in hun levensonderhoud door grondstofwinning, smokkel, geldtransfers en handel in cryptomunten. Voor welke ethische dilemma’s staan Venezolanen en hoe verantwoorden ze hun daden? Middels etnografisch onderzoek in Venezuela zal Van Roekel nieuwe inzichten verschaffen over ethisch handelen tijdens crisis en hoe langdurige crisis de morele verhoudingen tussen sociale en ecologische rechtvaardigheid beïnvloedt.
“Ik ben erg geïnteresseerd in hoe Venezolanen denken over de ethische kant van hun handelen,” vertelt Van Roekel. “Ethiek gaat in een notendop over wat goed en fout wordt gevonden. Dit is geen universeel gegeven. Door vergaande crises en geweld worden mensen vaak gedwongen om op creatieve wijzen oplossingen te vinden voor hun dagelijkse problemen. Welk handelen vinden ze verantwoord? En wat niet? Tijdens crisis komen dergelijke ethische reflecties vaak in een stroomversnelling, mede omdat bestaande wettelijke kaders ontoereikendheid worden. In bestaand onderzoek is er veel aandacht voor ecologische degradatie door goudmijnbouw aan de ene kant, en onderzoek naar smokkel, dark en digital finance aan de andere kant. Hoe belanden mensen in de situatie dat ze bijvoorbeeld besluiten te smokkelen of te mijnen? Veel onderzoek naar ecologische degradatie, smokkel en dark finance staan los van elkaar, maar zijn in de werkelijkheid met elkaar verweven. Mijn antropologische benadering op ethiek in nood maakt ruimte om deze hedendaagse problemen gezamenlijk te bestuderen.”
Door economische crisis, slecht leiderschap en de economische sancties neemt de extreme armoede, criminaliteit en ontbossing in Venezuela steeds verder toe. “Er wordt dan ook we gesproken over een ‘maffiastaat’ en ‘ecocide’, maar dergelijke termen zijn sterk gepolitiseerd en laten weinig ruimte om te kijken naar wat Venezolanen zelf denken en doen in morele zin."
Veldwerk staat in dit onderzoek daarom centraal. Van Roekel: “Door onder andere participerend onderzoek en informele gesprekken wil ik kijken naar ethiek in de praktijk. Hoe maken mensen keuzes en hoe reflecteren ze daarop? Ze praten bijvoorbeeld redelijk normaal over smokkel als het gaat om dingen die schaars zijn. Het gaat in deze gevallen dus niet over drugs, maar over suiker, rijst en pasta. Ik wil niet downplayen wat er gebeurt, maar kijken naar hoe de mensen het zelf zien. En wanneer wordt iets niet meer getolereerd? Sommigen smokkelen iets en verkopen het thuis voor twee keer zoveel geld, anderen maken het tien keer duurder. En daar is dan ook woede over. Niet zo zeer dat smokkel illegaal is, maar dat sommige mensen excessief winst proberen te maken. Dit is niet heel anders in crises elders in de wereld.”
Naast antropoloog is Van Roekel ook filmmaker en schrijft ze korte verhalen geïnspireerd op haar veldwerk. Tijdens haar Veni-project wil ze ‘ethiek in nood’ daarom ook invoelbaar maken voor het publiek met film en fictie. “Latijns-Amerika wordt van buitenaf vaak gecriminaliseerd, of juist erg in de slachtofferrol geduwd. Ik wil mijn onderzoek op een toegankelijke manier verbeelden en zo ook een groter publiek bereiken.”
Eva van Roekel behaalde haar bachelor Taal en Cultuurstudies met Latijns-Amerika Studies als hoofdrichting aan de Universiteit Utrecht. Sinds haar zestiende heeft ze in Venezuela gewoond. De keuze voor een studie naar Latijns-Amerika leek dan ook onvermijdelijk Daarna behaalde ze haar master Latin American and Caribbean Studies in Utrecht. Vervolgens werkte ze als filmmaker in Venezuela en werkte bij een ngo in Nederland. Toch begon de academische wereld weer te lonken: ze promoveerde in Utrecht op staatsgeweld in Argentinië. “Dat heeft geleid tot een mooi boek en mijn baan aan de VU. Hier heb ik echt mijn plek gevonden bij Antropologie.”
Eva van Roekel is erg blij met de toekenning van de Veni-financiering. Ze voelt ook verantwoordelijkheid: “Zowel richting mijn familie, maar ook naar mensen in Venezuela, om hun verhaal zo goed mogelijk te vertellen.” Daarnaast benadrukt ze de grote rol die haar collega’s hebben gespeeld. “Dit doe je echt niet alleen. Ik heb heel veel hulp gekregen van collega’s op de afdeling Antropologie en de faculteit. Ze dachten mee over mijn voorstel en stelden kritische vragen. Het lijkt nu alsof dit alleen over mij gaat. Maar dit is echt het werk van veel meer mensen.”
Veni maakt samen met Vidi en Vici onderdeel uit van het NWO-Talentprogramma. Veni is gericht op onderzoekers die onlangs gepromoveerd zijn. Binnen het Talentprogramma zijn onderzoekers vrij om hun eigen onderwerp voor financiering in te dienen. Op deze manier stimuleert NWO nieuwsgierigheidsgedreven en vernieuwend onderzoek.