De bestaande nationale overkoepelende obesitasrichtlijn uit 2008 en nationale zorgstandaard obesitas uit 2010 zullen worden vervangen door een nieuwe overkoepelende kwaliteitsstandaard: de ‘Richtlijn overgewicht en obesitas bij volwassenen en kinderen’. Het kinderdeel is nu beschikbaar via de richtlijnendatabase.
Nieuwe richtlijn hoognodig
De ontwikkeling van de richtlijn is geïnitieerd en geleid door Care for Obesity van de Vrije Universiteit Amsterdam (voor het kinderdeel) en het Partnerschap Overgewicht Nederland (voor het volwassenendeel) in samenwerking met beroeps- en patiëntenorganisaties en met ondersteuning van het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) heeft gezorgd voor de financiering in het kader van het Nationaal Preventieakkoord.
Jutka Halberstadt, universitair docent kinderobesitas aan de Vrije Universiteit Amsterdam en de onderzoeksleider van Care for Obesity, was vice-voorzitter van de werkgroep die het kinderdeel schreef: “Obesitas komt veel voor en heeft grote fysieke, psychosociale en maatschappelijke gevolgen, op de korte en lange termijn. Dit geldt voor zowel volwassenen als kinderen en brengt in toenemende mate sociaaleconomische gezondheidsverschillen met zich mee. Het is een chronische ziekte, waarbij behandeling de gevolgen van de ziekte kan verminderen of soms zelfs wegnemen. Daarom dient optimale diagnostiek, ondersteuning en zorg beschikbaar te zijn voor iedereen met obesitas of een hoog risico daarop. Obesitasrichtlijnen dragen hieraan bij. Deze nieuwe richtlijn bevat de huidige stand van de wetenschap plus de inbreng van praktijkprofessionals en is daarmee een goede basis voor de verdere implementatie van optimale en passende zorg voor obesitas in Nederland.”
Aanbevelingen voor de praktijk
De kernboodschap van het kinderdeel van de nieuwe richtlijn is in lijn met het landelijk model voor kinderen en ook met de eerdere richtlijn en zorgstandaard: het behandelaanbod dient aan te sluiten bij de wensen, behoeften en mogelijkheden van kind en gezin. Wat zijn factoren die mogelijk een rol spelen bij het ontstaan en in stand houden van overgewicht of obesitas bij het kind? En wat kan helpen om de leefstijl, fysieke, psychische en sociale gezondheid en kwaliteit van leven van het kind te verbeteren? Voorafgaand aan de behandeling, is het daarom belangrijk om inzicht te krijgen in niet alleen (bio)medische factoren, maar ook psychosociale factoren (kenmerken van het kind, het gezin en de context waarin zij leven) en leefstijlfactoren (voeding, bewegen en slapen).
Bij de behandeling van obesitas bij kinderen is het bovendien belangrijk om een netwerkaanpak te hanteren die is ingebed in een integrale aanpak die ook inzet op preventie gericht op een gezonde leefomgeving voor alle kinderen. In een netwerkaanpak werken verschillende organisaties en professionals uit het zorgdomein en het sociaal domein samen in een lokaal netwerk, om optimale en goed op elkaar aansluitende vraaggestuurde ondersteuning en zorg op maat te bieden. Een centrale zorgverlener, een professionele rol die cruciaal is in de netwerkaanpak, zorgt voor samenhang in de aanpak en dient volgens de richtlijn in alle stappen van het proces betrokken te zijn bij de begeleiding van het gezin.
Als onderdeel van de aanpak dient volgens de aanbevelingen van de richtlijn een gecombineerde leefstijlinterventie beschikbaar en toegankelijk te zijn voor elk kind met obesitas of overgewicht in combinatie met risicofactoren en/of co-morbiditeit. In een gecombineerde leefstijlinterventie is gericht aandacht voor de drie componenten voeding, beweging en gedragsverandering. Het doel van deze interventie is om middels een duurzame verbetering van de leefstijl de mate van overgewicht te verminderen en daarmee een optimale verbetering van de gezondheid en het risicoprofiel te bereiken, op de korte en lange termijn. Deze leefstijlverandering draagt ook bij aan verbetering van de kwaliteit van leven en bevordering van maatschappelijke participatie.
Lokale implementatie
De nieuwe richtlijn dient gebruikt te worden in combinatie met het “Landelijk model ketenaanpak voor kinderen met overgewicht en obesitas” (2018) en het “Landelijk basismodel netwerkaanpak voor volwassenen met overgewicht en obesitas” (verwacht in 2022). Deze modellen beschrijven, op basis van wetenschappelijke kennis en praktijkervaringen in gemeenten in Nederland, hoe de aanpak er uit kan zien, welke onderliggende visie daarbij hoort, wat die visie vraagt van professionals, welke processtappen nodig zijn om de aanpak goed uit te voeren en hoe die stappen georganiseerd en gefinancierd kunnen worden.
Voor het kinderdeel is daarnaast een handreiking beschikbaar waarin voor lokale initiatiefnemers en projectleiders beschreven staat hoe je in de praktijk tot een goed functionerende lokale aanpak kunt komen. Ook zijn door Care for Obesity diverse materialen voor ondersteuning van de uitvoering van de aanpak door zorgverleners ontwikkeld, zoals een webtool om kwaliteit van leven te meten en een leidraad voor het uitvragen van psychosociale en leefstijlfactoren in het gesprek met kinderen en hun ouders of verzorgers. Voor het volwassendeel zullen de handreiking en andere ondersteuningsmaterialen in najaar van 2022 beschikbaar zijn. De lokale implementatie van de aanpak voor kinderen wordt ondersteund door Kind naar Gezonder Gewicht, onderdeel van JOGG, dat inmiddels in 40 gemeenten actief is. De ambitie van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport is dat deze aanpak in 2030 voor alle kinderen in Nederland die het nodig hebben, beschikbaar is.